"गर्भारपण" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
छो r2.7.2+) (सांगकाम्याने बदलले: pl:Ciąża człowieka |
No edit summary |
||
ओळ ४:
== गर्भारकाळ ==
[[चित्र:Prenatal development table.svg|650px|thumb|प्रसुतीकाळातील वाढीचा तक्ता]]
बहुतांशी दर महिन्यामध्ये येणारी मासिक पाळी चुकल्यामुळे गर्भावस्था असल्याची शंका येते . वैद्यकीय अधिकारी अशा वेळी प्रत्यक्ष तपासणी किंवा मूत्रतपासणी करून गर्भावस्थेची खात्री करून घेतात. सध्या औषध विक्री केंद्रामध्ये गर्भावस्था असल्याची खात्री करून घेण्यासाठी तयार उपकरणे मिळतात.
[[मानव|मानवामध्ये]] हा काळ साधारण ४० आठवड्यांचा असतो. ([[फलन]] ते [[बालक|बालकाचा]] [[जन्म]]) या काळाला गर्भारकाळ म्हणतात. गर्भारकाळाचे सामान्यतः तीन काळ मानले जातात.पूर्ण गर्भाची वाढ होण्यास सु. चाळीस आठवड्यांचा कालावधि आवश्यक आहे. हा चाळीस आठवड्यांचा काळ शेवटच्या मासिकपाळीच्या पहिल्या दिवसापासून मोजण्यात येतो. कारण मासिक पाळी आली नाही म्हणजे त्या महिन्याच्या गर्भचक्रामधील बाराव्या ते चवदाव्या दिवशी अंडमोचन आणि निषेचन झालेले असते. सामान्यपणे गर्भावस्थेचे तीन तीन महिन्यांचे तीन टप्पे मानण्यात येतात.
पहिली तिमाही- पहिल्या बारा आठवड्यात भ्रूणावस्था आणि गर्भाची प्राथमिक वाढ होते.
दुसरी तिमाही- गर्भावस्थेचा 13-27 आठवड्यांचा काळ
पहिला काळ हा टळलेल्या पाळी पासून पहिले तीन महिने(१२ आठवडे) हा काळ मानला जातो. स्त्रीमधील अंतरस्त्रावांमुळे स्तनाग्रे व बाजुच्या भागात रंगात बदल होऊन ग़डद (Dark)होतो. बाळाच्या वाढीतले सुरुवातीचा हा काळ सर्वात महत्त्वाचा मानला जातो. यात वाढीचे खालील टप्पे असतात.▼
तिसरी तिमाही- गर्भावस्थेचा 28 ते 40 आठवड्यांचा काळ
=== पहिली तिमाही ===
▲
[[चित्र:HumanEmbryogenesis.svg|250px|right|thumb|भ्रूण परिपक्वताचे बदल ]]
* फलन- पाळीच्या सामान्यतः १४व्या दिवशी [[स्त्रीबीज]] तयार होतो. त्यादरम्यान होणाऱ्या समागमात मिळणाऱ्या [[शुक्रजंतू]] योनीमार्गातून [[गर्भाशय|गर्भाशयात]] पोहचतात. ते [[गर्भनलिका|गर्भनलिकेत]] एकत्र येतात. [[शुक्रजंतू]] स्त्रीबीजात प्रवेश करतात व स्त्रीबीजाचे फलन होते.
निषेचनानंतर पहिले आठ आठवडे व शेवटच्या मासिक पाळीनंतर दहा आठवडे पर्यंत वाढत जाणा-या गर्भपेशी समूहास भ्रूण म्हणण्याची पद्धत आहे. त्यानंतर बाळाचा जन्म होईपर्यंत त्यास अर्भक म्हणतात. पहिल्या तिमाहीमध्ये भ्रूण परिसरातील व पर्यावरणातील बदलास अधिक संवेदनक्षम असतो. या काळात भ्रूणाचे बहुतेक सर्व अवयव तयार होण्याची प्रक्रिया चालू असते. भ्रूणवृद्धि होत असता त्याभोवती एक पातळ उल्ब आवरण तयार होते. या आवरणामुळे भ्रूणाचे संरक्षण होते. उल्बावरणामध्ये उल्बद्रव असतो. या द्रवामुळे भ्रूणाचे तापमान बदलापासून आणि धक्क्यापासून गर्भाचे प्रसूतिपर्यंत रक्षण होते. गर्भ गर्भशय्येमध्ये रुजल्यानंतर गर्भशय्येतील रक्तवाहिन्यांची तोंडे उघडतात. त्यातून वाहणारे रक्त पोषजनक पेशीतील पोकळ्यामध्ये पसरते. पोषजन्य पेशींचे भरीव स्तंभ आणि रक्तपोकळ्या यांची गुंतागुंतीची जालिकाकार रचना तयार होते. प्रथम रसांकुर,द्वितितक रसांकुर आणि तृतियक रसांकुर अशा रचनेमुळे मातेचे रक्त आणि त्यामधील पोषक दृव्ये व भ्रूण पेशीमधून बाहेर आलेली अपशिष्टे यांची अदलाबदल या रचनेमध्ये होते. निषेचनानंतर सु. सतराव्या दिवशी अशा प्राथमिक वारेची निर्मिती होते. गर्भाच्या वाढीबरोबर वार गर्भाशयाच्या घुमटाकार बाजूस आतून चिकटते. प्रसूति होईपर्यंत गर्भाचे पोषण वारेतून आणि गर्भाशयास चिकटलेल्या अपरेमधून होते. अपरेमधून एचसीजी (ह्यूमन कोरिऑनिक गोनॅडोट्रोपिन) ईस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन ही संप्रेरके मोठ्या प्रमाणात स्त्रवतात. प्रोजेस्टेरॉन हे गर्भरक्षक संप्रेरक आहे. प्रोजेस्टेरॉनमुळे गर्भाशयाचे आकुंचन होत नाही. आणि गर्भ प्रसूतिपर्यंत वृद्धिक्षम राहतो.
गर्भावस्थेच्या चवथ्या आठवड्यात गर्भाची सर्व महत्वाची इंद्रिये विकसित झालेली असतात. मज्जारज्जू,मेंदूपोकळ्या तयार होतात. हृदयपेशींचे आकुंचन चवथ्या आठवड्यात चालू होते. अवयवबुंध दिसायला लागतात. आठव्या आठवड्यापर्यंत सर्व महत्वाच्या अवयवांची अभिसरणसंस्था,चेतासंस्था, पचनसंस्था,आणि वृक्क व उत्सर्जन संस्था विकसित झालेल्या असतात.
* <big>५ आठवडे</big>- पहिल्या पाच आठवड्यात भ्रुण तयार होऊन त्याबदल होतात. भ्रुण एकपेशीय कडून बहुपेशीय प्रकाराकडे रुपांतरीत होत असतो.
* <big>७ आठवडे</big>- गर्भामध्ये बदल होऊन र्‍हदय सुरु होते. अंडमध्य तयार होऊन त्यापासुन इतर अवयव तयार होण्यास प्रारंभ होत असतो.
* <big>१२ आठवडे</big>- हाडांची निर्मिती सुरु होते.
'''गर्भचाचण्या''': गर्भवती महिलेच्या मूत्रामध्ये एचसीजी आढळते. बहुतेक तयार गर्भचाचणी संचामध्ये एचसीजी चाचणीवरून गभा राहिल्याचे निदान करण्यात येते. आजपर्यंतच्या अभ्यासावरून 50-70% गर्भाच्या चेतासंस्थेमधील दोष गर्भवती महिलेस फॉलिक अॅएसिड (बी9 जीवनसत्व) दिल्यास दूर होतात असे आढळून आले आहे. गर्भवती होऊ इच्छिणा-या महिलेस दररोज 400 मिग्रॅ . फॉलिक अॅदसिडची मात्रा पुरेशी आहे. क्षकिरण चिकित्सा, काहीं औषधे, आणि प्रदूषके यांचा पहिल्या तिमाहीमध्ये गर्भावर अनिष्ट परिणाम होतो. त्यामुळे क्षकिरण चिकित्सा टाळावी. वैद्यकीय अधिका-याना आपण घेत असलेल्या औषधांची पूर्ण माहिती द्यावी. गर्भजलचिकित्सा आणि अल्ट्रासाउंड करायचा सल्ला दिल्यास तो खात्रीलायक केंद्रामधून करून घ्यावा. बाराव्या आठवड्यापर्यंत गर्भाचे लिंग अल्ट्रासाउंड चाचणीमधून कळते. पण अशी गर्भलिंग चिकित्सा करण्यास कायद्याने बंदी आहे.
===
[[चित्र:Month 5.svg|100px|right|thumb|गर्भावस्थेतील दुसऱ्या काळात गर्भाशयाची स्थिती]]
दुसरा काळ हा टळलेल्या पाळी पासून पहिले तीन महिने(१२ आठवडे) ते ६ महिने (२८ आठवडे) हा काळ मानला जातो. या काळात वजन वाढण्यास सुरुवात होते. गर्भधारणा असलेले १२ आठवड्याचे गर्भाशय ओटीच्यावर हाताने जाणवता येऊ शकते. बाळाची वाढ व हालचाल सुरु राहते. २० आठवडे पूर्ण होताना मातेस गर्भाची हालचाल जाणवू लागते. गर्भातील बाळाची [[इन्सुलिन]] तयार करण्याची प्रक्रिया सुरु होते. गर्भ मुत्रविसर्जन करते की जे गर्भजलाचे प्रमाण वाढवण्यास मदत करते. याकाळात [[जननेंद्रिय]] तयार होत की जे स्त्री-पुरुष भ्रूण ओळखले जाऊ शकते.
गर्भावस्थेची दुसरी तिमाही 13 ते 27 आठवड्यांची असते. या कालावधिमध्ये गर्भाची प्रतिक्षिप्त प्रतिक्रिया आणि स्नायूंचे चलनवलन चालू होते. अपरा पूर्णपणे विकसित झालेली असते. गर्भाच्या मेंदूची वाढ हा या टप्प्यामधील महत्वाचा घटक आहे.
१४-१६ आठवडे पूर्ण होताना स्तनांमध्ये पिवळसर चिकट द्रव तयार होणे सुरु होते. गर्भाशयाला ब्रॅस्टन-हिक्स आकुंचन (Braxton Hicks contractions) सुरु होतात की जी गर्भारपणात गर्भाशयाच्या स्नायूंची हालचाल करून त्यात तान व्यवस्थित करण्याबरोबर गर्भाला उत्तेजित करत असतात. याद्वारे भ्रूणातील रक्तसंक्रमण व्यवस्थित केले जाते.
=== तिसरी तिमाही ===
तिसरा काळ हा टळलेल्या पाळी पासून पहिले सहा महिने(२८ आठवडे) ते ९ महिने (३८ आठवडे) हा काळ मानला जातो.28 व्या आठवड्यापासून प्रसूतिपर्यंत गर्भावस्थेची तिसरी तिमाही मानण्यात येते. सर्व महत्वाचे अवयव आणि इंद्रिये जसे मेंदू, वृक्क, आणि फुफ्फुसे पूर्णपणे विकसित होण्याचा हा काळ आहे. 36व्या आठवड्यात गर्भाचे डोके गर्भाशयमुखाकडे येते. 37 व्या आठवड्यात गर्भाची वाढ पूर्ण झाल्याचे मानण्यात येते. गर्भाचे वजन या सुमारास 3000-3600 ग्रॅम झालेले असते. मातेचे अपुरे पोषण आणि गर्भाशय लहान असणे एकाऐवजी दोन गर्भ गर्भाशयात असण्याने (पहा जुळे) कमी वजनाचा गर्भ विकसित होतो.
गर्भ २९ आठवड्याचा असताना बाळाची वाढ आता झपाटाने होते, तसेच त्याच्या अवयवांना बळकटी येते. बाळाला अंगभर लव (बारीक केस) येते त्यास लॅन्युगो(lanugo) म्हणतात. बाळाच्या त्वचेचे रक्षण करण्याकरिता पांढरा चिकट द्रव संपूर्ण अंगभर पसरलेला असतो. त्यास व्हर्निक्स(vernix) म्हणतात. या काळात बाळाच्या मेंदूची तसेच फुप्फुसांची वाढ झपाट्याने होते. नाळेद्वारे माता जे सेवन करेल ते बाळापर्यंत पोहोचत असते. ३४ आठवडे पूर्ण होताना फुप्फुसांची वाढ पूर्ण झालेली असते. जशी जशी प्रसूती जवळ येते बाळ मोठे झाल्यामुळे गर्भाशयात फिरण्यासाठी जागा कमी असते त्यामुळे बाळाची हालचाल मंदावते. ३८ आठवड्याच्या वाढीचे बाळ पूर्ण वाढीचे मानले जाते.
Line २८ ⟶ ४२:
==लक्षणे==
'''मातेमधील बदल'''- पहिल्या तीन महिन्यामध्ये मातेच्या शरीरात गर्भधारण करण्याच्या दृष्टीने बदल होतात. त्यातील महत्वाचे म्हणजे मळमळ, उलट्या आणि मूड बदल. स्तनांचा आकार बदलणे, स्तनांचा कडकपणा बदलून ते मऊ होणे , थकवा, काहीं पदार्थ खाण्याची इच्छा होणे. गर्भधारणेनंतर पहिल्या काहीं आठवड्यात स्तनाग्रांच्या भोवतालची जागा काळवंडते. दुस-या तिमाहीमध्ये मातेमध्ये उत्साह वाढतो. गर्भाचा आकार वीसपटीनी मोठा होतो. 19-20 व्या आठवड्यात मातेस गर्भाची हालचाल जाणवते. या काळात मातानी सैल कपडे वापरावेत. तिस-या तिमाहीमध्ये मातेचे पोट खाली उतरते.
==आहार व व्यवहार==
| |||