"वटपौर्णिमा" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

हिंदू पंचांगातील ज्येष्ठ महिन्यात येणारी पौर्णिमा हा दिवस "वटपौर्णिमा" म्हणून साजरा केला जातो. ह्या दिवशी स्त्रिया वटपौर्णिमा नावाचे व्रत करतात. या व्रतादरम्यान विवाहित स्त्रिया आपल्या पतीला उत्तम आरोग्य लाभावे, दीर्घायुष्य प्राप्त व्हावे म्हणून वडाच्या झाडाची पूजा करतात.<ref>https://books.google.co.in/books?id=kpfXAAAAMAAJ&q=Vat+Pornima&dq=Vat+Pornima&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwio3d2nwLbaAhUMLI8KHe3mBXQQ6AEIJjAA</ref><ref>http://www.marathimati.com/maharashtra/culture/festivals/vat-pournima/</ref>

निसर्गतःच दीर्घायुषी असणाऱ्या वृक्षांचे संवर्धन आणि जतन व्हावे अशा हेतूने वड, पिंपळ अशा वृक्षांचेवृक्षांची पूजनपूजा करण्याची कल्पना भारतीय संस्कृतीने स्वीकारली असावी. एखाद्या जातीचा वृक्ष एकदा पवित्र मानला की त्यात्याची सहसा तोड होत नाही.<ref>http://www.tropicalplantresearch.com/archives/2016/vol3issue1/17.pdf</ref>

ज्येष्ठ शुद्ध त्रयोदशी पासून पौर्णिमेपर्यंत हे त्रिरात्र व्रत करावे असे सांगितले आहे. <ref>{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=iU-4EyWZ5w4C&pg=PA67&dq=vat+savitri&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi2uOnb68PbAhXMMo8KHYOYB2sQ6AEIKDAA#v=onepage&q=vat%20savitri&f=false|title=Sanatan Pooja Vidhi|last=Dwivedi|first=Dr Bhojraj|publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.|isbn=9788128814167|language=en}}</ref>तीन दिवस उपवास करणे अशक्य असेल त्यांनी फक्त पौर्णिमेलाच उपवास करावा. सावित्रीसह ब्रह्मदेव ही या व्रताची मुख्य देवता असून सत्यवान -सावित्री , नारद व यमधर्म या उपांग देवता आहेत. या व्रताचा विधी असा- नदीकाठची वाळू आणून पात्रात भरावी. तिच्यावर सत्यवानआणिसत्यवान आणि सावित्री यांच्या मूर्ती ठेवाव्यात. मग त्यांची षोडशोपचारषोडशोपचारे पूजा करावी. त्यानंतर पाच अर्घ्ये द्यावीत. मग सावित्राचीसवित्राची प्रार्थना करावी. <ref>{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=gp1IDwAAQBAJ&pg=PT110&dq=vat+savitri&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi2uOnb68PbAhXMMo8KHYOYB2sQ6AEITzAH#v=onepage&q=vat%20savitri&f=false|title=Hinduism and Nature|last=Krishna|first=Nanditha|date=2017-12-26|publisher=Penguin Random House India Private Limited|isbn=9789387326545|language=en}}</ref>पूजा झाल्यावर संध्याकाळी सुवासिनीसह सावित्रीची कथा ऐकावी. या व्रतात सावित्रीच्या मूर्तीची पूजा सांगितलेली असली तरी रूढी मात्र वेगळी आहे.

==सावित्रीचे आदर्श व्यक्तिमत्त्व==

सावित्रीने आंतरिक गुणांची पारख करून निवडलेल्या वरास आई-बाप अनआणि देवगुरू यांच्या विरॊधालाविरोधाला डावलून माळ घातली, व पतीचे प्राण वाचवण्याचे अवघड काम चिकाटीने, दुर्दम्य इच्छाशक्तीने आणि चातुर्याने करून दाखवितेदाखविले.

सावित्रीने सत्यवान नावाच्या राजकुमाराची निवड केली. [[सत्यवान]] हा शाल्व राज्याचा धृमत्सेन नावाच्या अंध राजाचा मुलगा होता. शत्रूकडून हरल्यामुळे आपल्या राणी व मुलासहित राजा जंगलात राहत होता. भगवान [[नारद|नारदाला]] सत्यवानाचे आयुष्य केवळ एक वर्षाचेच असल्याचे माहीत असल्यामुळे त्यांनी त्याच्याशी लग्न करू नको असा सल्ला सावित्रीला दिला.

पण सावित्रीने ते मान्य केले नाही. तिने सत्यवानाशी विवाह केला. व जंगलात येऊन ती नवऱ्याबरोबर सासू सासऱ्याची सेवा करू लागली.

सत्यवानाचा मृत्यू जेंव्हाजेव्हा तीन दिवसावर येऊन ठेपला तेंव्हातेव्हा तिने तीन दिवस उपवास करून सावित्री व्रत आरंभिले. सत्यवान जंगलात लाकडे तोडण्यास निघाला असता सावित्री त्याच्या बरोबर गेली. लाकडे तोडता तोडता त्याला घेरी आली व तो जमिनीवर पडला. यमधर्म तिथे आला व सत्यवानाचे प्राण नेऊ लागलीलागला. सावित्री यमाच्या मागे आपल्या पतीबरोबर जाऊ लागली. यमाने अनेक वेळा सावित्रीस परत जाण्यास सांगितले. पण तिने साफ नाकारले व पतीबरोबर जाण्याचा हट्ट धरला. अखेर कंटाळून यमाने पती सोडून तिला तीन वर मागण्यास सांगितले. सावित्रीने सासूसासऱ्याचे डोळे व राज्य परत मागितले व आपल्याला पुत्र व्हावा असा वर मागितला. यमराजाने गफलतीने तथास्तु म्हटले. तेंव्हातेव्हा त्यात्याला वचनबध्दवचनबद्ध झाल्याची आठवण झाली व सत्यवानाचे प्राण परत करावे लागले. सत्यवानाचे प्राण सावित्रीने वडाच्या झाडाखालीच परत मिळविले म्हणून [[ज्येष्ठ]] महिन्यात पौर्णिमेला स्त्रिया वडाच्या झाडाची पूजा करून उपवास करतात व [[वट सावित्री व्रत]] आचरतात.<ref>http://magazines.odisha.gov.in/Orissareview/2013/jun/engpdf/26-33.pdf भाषा=इंग्लिश </ref>