"गुढी" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

आणि संत एकनाथांच्या लेखनातील गुढी रणांगणी वापरली जात असल्याचा उल्लेख महत्त्वाचा आहे. महाराष्ट्रीय शब्दकोश अभ्यासल्यास गुढी उजवी देणें [ गुढी=कौल] म्हणजे विनंती मान्य करणें, संमती देणें, मान्यता देणें आणि गुढी डावी देणें म्हणजे विनंती अमान्य करणें, नापसंत करणें, नाही म्‍हणणें. असे संकेत शालिवाहन आणि त्यानंतरच्या रणांगणात महाराष्ट्रीयन सैन्याने वापरले असल्यासते तत्कालीन युद्धाच्या व्यूहातील महत्त्वाचे, कदाचित निर्णायक संदेश साधन (कम्यूनिकेशन टूल) असावे. या उपलब्ध संदर्भांचा अभ्यास केल्यानंतर, या गुढीचे अजून एक वैशिष्ट्य दिसून येते. वारी असो अथवा रणांगण असो जाणार्‍या समूहांतील एखादा चपळ माणूस पाहून त्याकडे ही गुढीची काठी दिली जात असे. तुकाराम गाथेतील संत तुकारामांच्या ४५२९ क्रमांकाच्या अभंगात ते म्हणतात "पुढें पाठविलें गोविंदें गोपाळां । देउनि चपळां हातीं गुढी ॥२॥"

 

संत एकनाथ (१५३३–१५९९)

 

 

२०८६

एका जनार्दनीं आनंदसोहळा । पाहोनि धालों डोळा डोळीयाचा ॥४॥

 

 

सेवक परचक्र विभांडी । राजा हर्षाची उभवी गुडी । शिष्य स्वानंदीं दे बुडी । तेणें सुखोर्मी गाढी सदगुरुसी ॥३॥

 

 

एकीं शाद्विकशास्त्रमूढीं । ज्ञातेपणाची उभविली गुडी । पडतां कामकोधांची धाडी । स्वयें चरफडी देहलोभें ॥७१॥

 

***एकनाथी भागवत/अध्याय तिसरा

चाखतां निजसुखगोडी । हारपती दुःखकोडी ।

उभवूनि भक्तिसाम्राज्यगुढी । स्वानंदजोडी जोडावी ॥५८५॥

 

सेवकु परचक्र विभांडी । तंव राजा उभारी यशाची गुढी ।

शिष्य परमानंदीं दे बुडी । तेणें गुरूसी गाढी सुखावस्था ॥६१३॥

 

***एकनाथी भागवत/अध्याय चौथा

जो देवांचे बंद सोडी । नवग्रहांची बेडी तोडी ।

जेणें रामराज्याची रोकडी । उभविली गुढी तिन्ही लोकीं ॥४८॥

 

***एकनाथी भागवत/अध्याय पाचवा

प्रतीचीमाजीं देतां बुडी । चित्तशुद्धि जोडे रोकडी ।

भजन वाढे चढोवढी । भक्तीची गुढी वैकुंठीं उभारे ॥५५॥

 

***एकनाथी भागवत/अध्याय नववा

***एकनाथी भागवत/अध्याय अकरावा

ओढूनि धनुष्याची वोढी । त्र्यंबक मोडिलें कडाडी ।

मी राम म्हणोनि हांक फोडी । जैताची गुढी कीर्तनीं ॥३६॥

 

***एकनाथी भागवत/अध्याय बारावा

शत्रु जिणोनियां डाडीं । रणांगणीं उभवितां गुढी ।

शस्त्रेंसी कवच जंव न फेडी । तंव विश्रांति गाढी न पविजे ॥१॥

 

***एकनाथी भागवत/अध्याय पंधरावा

पांच पांच इंद्रियांची जोडी । जिणोनि शमदमपरवडी ।

उभवूनि वैराग्याची गुढी । प्राणापानवोढी जिंकिल्या ॥८१॥

 

***एकनाथी भागवत/अध्याय सतरावा

जेथ भावार्थे माझी आवडी । तेथ अवश्य माझी पडे उडी ।

 

***एकनाथी भागवत/अध्याय विसावा

 

नवल कथेची आवडी । दाटती हरिखाचिया कोडी ।

हृदयीं स्वानंदाची उभवी गुढी । एवढी गोडी श्रवणार्थी ॥८०॥

 

***एकनाथी भागवत/अध्याय एकविसावा

चित्तचैतन्या मिळणी पाडी । कंठीं बाष्प दृढ अडी ।

लागतां स्वानंदाची गोडी । उभिली गुढी रोमांची ॥१७॥

 

***एकनाथी भागवत/अध्याय बाविसावा

उभवूनि सायुज्याची गुडी । परापरथडी पावले ॥७७॥

 

***एकनाथी भागवत/अध्याय तेविसावा

उभवूनि सायुज्याची गुडी । परापरथडी पावले ॥७७॥

त्याच्या निजधर्माची गुडी । उभारे रोकडी वैकुंठीं ॥९८॥

 

**संत तुकाराम

(१६०८–१६५०)

 

 

तुका ह्मणे गुढी आणीन पायांपें । जगा होइल सोपें नाम तुझें ॥3॥

 

**ज्ञानेश्वर (१२७५–१२९६)

सज्जनांकरवी गुढी । सुखाची उभवीं ॥ ५० ॥

 

गुढी उभविली अनेगीं । शास्त्रांतरी ॥ ५२ ॥

 

ऐसी काय नेणों तुझिये आवडी । जाहली प्रसन्नता आमुची वेडी ।

 

येरु जीवीं म्हणे सांडीं । गोठी यिया ॥ ४१० ॥

 

म्हणौनि गौप्याचीही गुढी । उभविली जगीं ॥ ६१३ ॥

 

 

***६४

प्रणवत नांमा भए निहकामा सहजि समाधि लगाऊं ॥४॥

 

***७५

नांमदेव जल मेघ बूंद । मिलि रह्या ज्यूं सोई ॥३॥

 

***श्रीराममाहात्म्य - रामजन्म :

**संत जनाबाई (निर्वाण:इ.स. १३५०)

***

राया प्राप्‍ती जाला पट । गुडी उभवी वसिष्‍ठ ॥८॥

येथुनी हरिश्चंद्र आख्यान । नामयाची जनी म्हण ॥९॥

**चोखामेळा (चोखोबा) (अज्ञात वर्ष - इ.स. १३३८) हे यादव काळातील नामदेवांच्या संतमेळ्यातील वारकरी संतकवी होते.

 

पंढरीची हाट कऊलांची पेठ । मिळाले चतुष्‍ट वारकरी ॥२॥

पताकांचे भार मिळाले अपार । होतो जयजयकार भीमातिरीं ॥३॥

***

**लीळाचरित्र पंडित म्हाइंभट सराळेकर रचना इ. स. १२७८.