"लता मंगेशकर" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

'''{{लेखनाव}}''' (जन्म: [[सप्टेंबर २८]], [[इ.स. १९२९]]) भारताच्या महान गायिका आहेत. त्या भारताच्या हिंदी चित्रपटसृष्टीच्या ख्यातनाम गायक-गायिकांपैकी एक आहेत. हिंदी संगीत-विश्वात त्यांना 'लता-दीदी' म्हणून ओळखले जाते. लता मंगेशकरांच्या कारकिर्दीची सुरूवात इ.स. १९४२ मध्ये झाली आणि ती कारकिर्दकारकीर्द सहा दशकांपेक्षा अधिक काळ टिकून आहे. त्यांनी ९८० पेक्षा अधिक हिंदी चित्रपटांची गाणी गायली असून, विसाहून अधिकरअधिक प्रादेशिक भारतीय भाषांमध्ये (प्रामुख्याने मराठी) गायन केले आहे. लता मंगेशकरांचे कुटुंब संगीतासाठी प्रसिद्ध असून, सुप्रसिद्ध गायिका [[आशा भोसले]], [[उषा मंगेशकर]], [[मीना खडीकर|मीना मंगेशकर]] आणि ख्यातनाम संगीतकार-गायक [[हृदयनाथ मंगेशकर]] ही त्यांची सख्खी भावंडे आहेत. लता मंगेशकरांचे वडील [[दीनानाथ मंगेशकर|मास्टर दीनानाथ मंगेशकर]] हे मराठी नाट्य-संगीताचे प्रसिद्ध गायक होते.

भारताचा सर्वोच्च पुरस्कार '[[भारतरत्‍न|भारतरत्नभारतरत्‍न]]' प्राप्त होणाऱ्याहोणार्‍या गायक-गायिकांमध्ये लताबाईंचेलताबाई नावया दुसऱ्यादुसर्‍या क्रमांकावरगायिका आहेआहेत..

लता मंगेशकरांचा जन्म [[मध्यप्रदेश|मध्य प्रदेश]] (ब्रिटिश काळात सेंट्रल इंडिया एजन्सी)च्या [[इंदूर]] शहरात शीख मोहल्ला येथे एका महाराष्ट्रीय गोमंतक [[मराठा]] समाज कुटुंबात{{संदर्भ हवा}} झाला.[वडलांचे वडील ब्राह्मण आणि आई देवदासी होती.] त्यांचे पाळण्यातले नाव हृदया. त्यांचे वडील पंडित [[दीनानाथ मंगेशकर]] हे शास्त्रीय गायक तसेच नाट्यकलाकारनाट्यकलावंत होते. लता ही आपल्या आई-वडिलांचे सर्वात ज्येष्ठ अपत्य. आशा, उषा, मीना आणि हृदयनाथ ही त्यांची लहान भावंडे.

लताला पहिले संगीताचे धडे आपल्या वडिलांकडूनच मिळाले. वयाच्या पाचव्या वर्षी तिने वडिलांच्या संगीत नाटकांमध्ये बाल-कलाकार म्हणून कामाची सुरूवातसुरुवात केली.

इ.स. १९४२ मध्ये लता अवघ्या १३ वर्षांची होती, तेव्हा वडील हृदयविकाराने निवर्तले. तेव्हा मंगेशकरांचे एक आप्त तसेच नवयुग चित्रपट कंपनीचे मालक - [[विनायक दामोदर कर्नाटकी|मास्टर विनायक]] ह्यांनी लताच्या परिवाराची काळजी घेतली. त्यांनी लताबाईंना गायिका आणि अभिनेत्री म्हणून कामाचीकामाचा सुरूवातप्रारंभ करून दिलीदिला.

लताने ''नाचू या गडे, खेळू सारी मनी हौस भारी'' हे सदाशिवराव नेवरेकरांनी बसवलेले गाणे वसंत जोगळेकरांच्या '''किती हसाल''' (इ.स. १९४२) ह्या मराठी चित्रपटासाठी गायले, पण हे गाणे चित्रपटातून वगळले गेले. मास्टर विनायकांनी लताबाईंना नवयुगच्या '''पहिली मंगळागौर''' (इ.स. १९४२) ह्या मराठी चित्रपटात एक छोटी भूमिका दिली. ह्या चित्रपटात त्यांनी ''नटली चैत्राची नवलाई'' हे दादा चांदेकरांनी स्वरबद्ध केलेले गीत गायले. इ.स. १९४५ मध्ये जेव्हा मास्टर विनायकांच्या कंपनी-कार्यालयाचे स्थानांतर मुंबईस झाले, तेव्हा लताबाई मुंबईला आल्या. त्या उस्ताद [[अमानत अली खाँ (भेंडीबाजारवाले)]] ह्यांच्याकडून हिंदुस्तानी शास्त्रोक्त संगीत शिकू लागल्या. त्यांनी वसंत जोगळेकरांच्या '''आपकी सेवामें''' (इ.स. १९४६) ह्या हिंदी चित्रपटासाठी ''पा लागूं कर जोरी'' हे गाणे गायले ([[दत्तात्रेय शंकर डावजेकर|दत्ता डावजेकर]] हे त्या गाण्याचे संगीतकार होते). लता आणि आशा (बहीण) यांनी मास्टर विनायकांच्या पहिल्या हिंदी चित्रपटात ('''बडी माँ''' - इ.स. १९४५) नूर जहाँ सोबत छोट्या भूमिका केल्या. त्या चित्रपटात लताने ''माता तेरे चरणोंमें'' हे भजन गायले. मास्टर विनायकांच्या दुसऱ्यादुसर्‍या हिंदी चित्रपटाच्या ('''सुभद्रा''' - इ.स. १९४६) ध्वनिमुद्रणाच्या वेळेस लताबाईंची ओळख संगीतकार [[वसंत देसाई]] यांच्याशी झाली.

ग़ुलाम हैदरांनी लताजींची ओळख तेव्हा '''शहीद''' (इ.स. १९४८) ह्या हिंदी चित्रपटावर काम करीकरीत असलेले निर्माते शशिधर मुखर्जींशी केली, पण मुखर्जींनी लताचा आवाज "अतिशय बारीक" म्हणून नाकारला. तेव्हा हैदरांचे थोड्या रागात उत्तर होते - येणाऱ्यायेणार्‍या काळात निर्माते आणि दिग्दर्शक लताचे पाय धरतील आणि आपल्या चित्रपटांसाठी गाण्याची याचना करतील. हैदरांनी लतादीदींना '''मजबूर''' (इ.स. १९४८) ह्या चित्रपटात ''दिल मेरा तोडा'' हे गाणे म्हणण्याची मोठी संधी दिली.

इ.स. १९५० च्या दशकात लताबरोबर अतिशय लोकप्रिय गाणी बनवणाऱ्यांपैकीबनवणार्‍यांपैकी एक सलिल चौधरी होते. लतादीदीला "सर्वोत्कृष्ट पार्श्वगायिका" म्हणून सर्वप्रथम फ़िल्मफ़ेयर पारितोषिक सलिल चौधरींनी स्वरबद्ध केलेल्या ''आजा रे परदेसी'' ह्या '''मधुमती''' (इ.स. १९५८) मधील गीतासाठी मिळाले.

इ.स. १९६२ मध्ये लताने '''बीस साल बाद''' चित्रपटातील ''कहीं दीप जले कहीं दिल'' ह्या [[हेमंत कुमार मुखोपाध्याय]]-दिग्दर्शित गाण्यासाठी दुसरे दुसरा [[फिल्मफेर पुरस्कार|फिल्म फेअरफिल्मफेअर पुरस्कार]] पटकावलेपटकावला.

२७ जून, इ.स. १९६३ ला, भारत-चीन युद्धानंतर एका कार्यक्रमात लताबाईंनी [[रामचंद्र द्विवेदी|कवी प्रदीप]] लिखित आणि [[सी. रामचंद्र]] यांनी संगीतबद्ध केलेले ''[[ऐ मेरे वतन के लोगो|ऐ मेरे वतन के लोगों]]'' हे देशभक्तीपरदेशभक्तिपर गीत [[भारत|भारता]]चे [[पंतप्रधान]] [[पंडित जवाहरलाल नेहरू]] यांच्या उपस्थितीत गायले. तेव्हा लताच्या सुमधुर कंठातून युद्धात देशासाठी प्राण देणाऱ्यादेणार्‍या जवानांना श्रद्धांजली वाहणारे ते गीत ऐकून पंडितजींच्या डोळ्यात अश्रू उभे झाले.

१९६० च्याच दशकात [[लक्ष्मीकांत प्यारेलाल]] ह्या नवोदित संगीतकार-जोडीची जवळ-जवळ सर्व गाणी लतानेच म्हटली. लता मंगेशकरच्या गाण्यांमुळेच ही जोडी हिंदी चित्रपटसंगीतक्षेत्रात अजरामर झाली. '''पारसमणी''' (इ.स. १९६३) ह्या [[लक्ष्मीकांत प्यारेलाल|लक्ष्मी-प्यारे]] जोडीच्या पहिल्या-वहिल्या चित्रपटातली लताची गाणी अतिशय लोकप्रिय ठरली. लतादीदीने मराठी सिनेमांसाठी अनेकानेक गाणी गायिली. त्यांनी ज्या नामांकित संगीतकारांबरोबर काम केले, त्यांमध्ये हृदयनाथ मंगेशकर, वसंत प्रभू, श्रीनिवास खळे आणि सुधीर फडकेंचा विशेष उल्लेख करायला हवा. लतादीदीने स्वतः 'आनंदघन' ह्या उपनावाखालीटोपणनावाने मराठी गाणी स्वरबद्ध करून गायिलेली आहेत. १९६० आणि १९७० च्या दशकांमध्ये लताने संगीतकार [[सलिल चौधरी]] आणि [[हेमंत कुमार मुखोपाध्याय|हेमंतकुमारांची]] [[बंगाली|बांगला]] भाषेतली गाणीही म्हटली आहेत.

अभिजात संगीतात उस्ताद आमिरखाअमीरखाँ आणि उस्ताद बडे गुलामअली हे त्यांचे आवडते गायक आहेत.