विजय दिन

बांगला मुक्ती वाहिनीला मदत करतांना भारताने १६ डिसेंबर, इ.स. १९७१ रोजी पाकिस्तान बरोबरील युद्धात विजय मिळवला होता. भारतात हा दिवस विजय दिन म्हणून साजरा केला जातो. हे युद्ध ३ डिसेंबर, इ.स. १९७१ला सुरू होऊन १६ डिसेंबर, इ.स. १९७१ला संपले.

घटना क्रम

१९७१ च्या सुरुवातीपासूनच युद्धाची पार्श्वभूमी तयार होऊ लागली. 25 मार्च 1971 रोजी पाकिस्तानचा लष्करी हुकूमशहा याहिया खान याने पूर्व पाकिस्तानमधील जनभावना लष्करी बळावर चिरडण्याचा आदेश दिला. यानंतर शेख मुजीबला अटक करण्यात आली. त्यानंतर तिथून अनेक निर्वासित सातत्याने भारतात येऊ लागले.

पाकिस्तानी लष्कराच्या गैरवर्तनाच्या बातम्या भारतात आल्यावर लष्कराच्या माध्यमातून भारतावर तेथे हस्तक्षेप करण्याचा दबाव सुरू झाला. तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांना एप्रिलमध्ये आक्रमण करायचे होते. इंदिरा गांधींनी या संदर्भात लष्करप्रमुख जनरल माणेकशॉ यांचे मत घेतले.[3]

तेव्हा भारताचा एकच पर्वतीय विभाग होता. या प्रभागात पूल बांधण्याची क्षमता नव्हती. त्यानंतर मान्सूनही दार ठोठावणार होता. अशा वेळी पूर्व पाकिस्तानात प्रवेश करणे म्हणजे संकट विकत घेण्यासारखे होते. राजकीय दबावापुढे न झुकता माणेकशॉ यांनी पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांना पूर्ण तयारीनिशी रणांगणात उतरायचे असल्याचे स्पष्टपणे सांगितले.

३ डिसेंबर १९७१ रोजी इंदिरा गांधी तत्कालीन कलकत्ता येथे एका जाहीर सभेला संबोधित करत होत्या. त्याच दिवशी संध्याकाळी पाकिस्तानी हवाई दलाच्या विमानांनी भारतीय हवाई हद्द ओलांडून पठाणकोट, श्रीनगर, अमृतसर, जोधपूर, आग्रा इत्यादी लष्करी विमानतळांवर बॉम्ब टाकण्यास सुरुवात केली. त्याच वेळी इंदिरा गांधी दिल्लीत परतल्या आणि त्यांनी मंत्रिमंडळाची तातडीची बैठक घेतली.

युद्ध सुरू झाल्यानंतर भारतीय सैन्याने पूर्वेकडे वेगाने पुढे जात जेसोर आणि खुलना ताब्यात घेतले. महत्त्वाचे तळ सोडून आधी पुढे जाण्याची भारतीय लष्कराची रणनीती होती. युद्धात माणेकशॉने खुल्ना आणि चितगाव स्वतः ताब्यात घेण्याचा आग्रह धरला. ढाक्का काबीज करण्याचे लक्ष्य भारतीय सैन्यासमोर कधीच ठेवले गेले नाही.

14 डिसेंबर रोजी, भारतीय लष्कराने एक गुप्त संदेश रोखला की ढाका येथील सरकारी निवासस्थानी दुपारी अकरा वाजता एक महत्त्वाची बैठक होणार आहे, ज्यामध्ये पाकिस्तानी प्रशासनाचे वरिष्ठ अधिकारी सहभागी होणार आहेत. यावेळी त्या इमारतीवर बॉम्ब टाकायचे असे भारतीय लष्कराने ठरवले. बैठकीदरम्यानच मिग 21 विमानांनी इमारतीवर बॉम्ब फेकले आणि मुख्य हॉलचे छत उडवले. गव्हर्नर मलिक यांनी जवळजवळ थरथरत्या हातांनी राजीनामा लिहून घेतला.

16 डिसेंबरच्या सकाळी जनरल जेकबला माणेकशॉचा निरोप मिळाला की, शरणागतीची तयारी करण्यासाठी ताबडतोब ढाक्का येथे पोहोचा. याकूबची प्रकृती खालावत चालली होती. नियाझीचे ढाकामध्ये २६,४०० सैनिक होते, तर भारताकडे फक्त ३,००० सैनिक होते आणि तेही ढाक्यापासून ३० किमी दूर.

भारतीय सैन्याने युद्धाचा पूर्ण ताबा घेतला. अरोरा त्यांच्या पथकासह काही तासांत ढाका येथे उतरणार होते आणि युद्धविरामही लवकरच संपणार होता. जाकोबच्या हातात काहीच नव्हते. जेकब नियाझीच्या खोलीत शिरला तेव्हा शांतता पसरली होती. शरणागतीची कागदपत्रे टेबलावर ठेवण्यात आली.

4.30 वाजता जनरल अरोरा हेलिकॉप्टरने ढाका विमानतळावर उतरले. अरोरा आणि नियाझी एका टेबलासमोर बसले आणि दोघांनी आत्मसमर्पणाच्या कागदपत्रावर सही केली. नियाझीने आपला बिल्ला काढला आणि आपले रिव्हॉल्व्हर जनरल अरोराकडे दिले. नियाजींच्या डोळ्यात पुन्हा अश्रू तरळले.

अंधार पडल्यानंतर स्थानिक लोकांनी नियाझीला मारण्याचा निर्धार केला. भारतीय लष्कराच्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांनी नियाझीभोवती सुरक्षितपणे घेराव घातला. नंतर नियाजींना बाहेर काढण्यात आले.

इंदिरा गांधी संसद भवनातील त्यांच्या कार्यालयात टीव्हीवर मुलाखत देत होत्या. तेव्हाच जनरल मानेक शॉ यांनी त्यांना बांगलादेशातील शानदार विजयाची बातमी दिली. इंदिरा गांधींनी लोकसभेत मोठ्या जल्लोषात भारताने युद्ध जिंकल्याची घोषणा केली. इंदिरा गांधींच्या वक्तव्यानंतर संपूर्ण घर जल्लोषात मग्न झाले होते. या ऐतिहासिक विजयाचा आनंद आजही प्रत्येक देशवासीयाच्या मनात उत्साहाने भरतो.