पश्चिम भारत (प्रदेश)
पश्चिम भारत हा भारतीय प्रजासत्ताकाच्या पश्चिमेकडील राज्यांचा प्रदेश आहे. गृह मंत्रालयाच्या पश्चिम विभागीय परिषदेच्या प्रशासकीय विभागात गोवा, गुजरात आणि महाराष्ट्र ही राज्ये तसेच दादरा आणि नगर हवेली आणि दमण आणि दीव केंद्रशासित प्रदेशांचा समावेश आहे,[१] तर संस्कृती मंत्रालय आणि काही इतिहासकारांमध्ये राजस्थान राज्याचाही समावेश आहे.[२][३] भारतीय भूगर्भीय सर्वेक्षणात महाराष्ट्राचा समावेश आहे परंतु राजस्थानचा समावेश नाही,[४] तर अल्पसंख्याक व्यवहार मंत्रालयात कर्नाटकचा समावेश आहे. परंतु राजस्थानचा समावेश नाही.[५]
पश्चिम भारत | |
|---|---|
|
वरून, डावीकडून उजवीकडे': ताज हॉटेल, मुंबई; दूधसागर धबधबा; वाकानेर पॅलेस; छत्रपती शिवाजी महाराज टर्मिनस, मुंबई; न्यू पॅलेस, कोल्हापूर; कोला बीच, गोवा; मुंबई स्कायलाइन | |
 | |
| देश |
 भारत |
| राज्ये | |
| इतर राज्ये कधीकधी समाविष्ट असतात | |
| सर्वात मोठे शहर | मुंबई |
| सर्वाधिक लोकसंख्या असलेली शहरे (2011) | |
| क्षेत्रफळ | |
| • एकूण | ५०८,०३२ km२ (१,९६,१५२ sq mi) |
| लोकसंख्या | |
| • एकूण | १७३३४३८२१ |
| • लोकसंख्येची घनता | ३४०/km२ (८८०/sq mi) |
| प्रमाणवेळ | IST (यूटीसी+०५:३०) |
| अधिकृत भाषा | |
मध्य प्रदेश देखील अनेकदा समाविष्ट केला जातो[६][७] [८] आणि हरियाणा, पश्चिम उत्तर प्रदेश आणि दक्षिण पंजाब कधीकधी समाविष्ट केले जातात.[९] पश्चिम भारत म्हणजे भारताचा पश्चिम भाग, म्हणजेच दिल्ली आणि चेन्नईच्या पश्चिमेकडील सर्व राज्ये, ज्यामध्ये पंजाब, केरळ आणि आसपासची राज्ये देखील समाविष्ट आहेत.[१०] हा प्रदेश अत्यंत औद्योगिक आहे, येथे मोठ्या प्रमाणात शहरी लोकसंख्या आहे.[११] साधारणपणे, पश्चिम भारताच्या उत्तरेला थरचे वाळवंट, पूर्वेला आणि उत्तरेला विंध्य पर्वतरांग आणि पश्चिमेला अरबी समुद्र आहे. पश्चिम भारतातील बहुतेक भाग उत्तर भारत आणि पाकिस्तानसह थरचे वाळवंट आणि दक्षिण आणि मध्य भारतासह दख्खनचे पठार सामायिक करतो.
प्राचीन इतिहासात, ह्वेन थसांग यांच्या मते, पश्चिम भारत तीन मोठ्या राज्यांमध्ये विभागलेला होता, म्हणजे सिंध (ज्यामध्ये पंजाबपासून समुद्रापर्यंत सिंधू नदीची संपूर्ण खोरी होती, ज्यामध्ये डेल्टा आणि कच्छ बेटाचा समावेश होता), गुर्जरा (ज्यामध्ये पश्चिम राजपुताना आणि भारतीय वाळवंटाचा समावेश होता), आणि बालाभी (ज्यामध्ये गुजरातचा द्वीपकल्प होता, ज्याच्या लगतच्या किनाऱ्याचा एक छोटासा भाग होता).[१२] भारताच्या फाळणीपूर्वी, सिंध आणि बलुचिस्तान हे सध्याचे पाकिस्तानी प्रदेश देखील या प्रदेशात समाविष्ट होते. कला इतिहासात, हा शब्द सामान्यतः फक्त गुजरात आणि राजस्थानला व्यापतो, जे शैलीच्या बाबतीत एकत्र फिरतात.[१३] भारतातील कोणत्याही प्रदेशातील दुसऱ्या क्रमांकाचे सर्वात मोठे सकल देशांतर्गत उत्पादन पश्चिम भारताचा आहे.
संदर्भ
संपादन- ^ "Inter-state Council Secretariat, Ministry of Home Affairs, Government of India". 13 February 2018 रोजी पाहिले.
- ^ "West Zone Cultural Centre". wzccindia.com. Ministry of Culture, Government of India. 13 February 2018 रोजी पाहिले.
- ^ Vidyarthi & Rai 1977.
- ^ "Geological Survey of India". 13 February 2018 रोजी पाहिले.
- ^ "Report of the Commissioner for linguistic minorities: 52nd report (July 2014 to June 2015)" (PDF). Commissioner for Linguistic Minorities, Ministry of Minority Affairs, Government of India. 28 December 2017 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 31 August 2020 रोजी पाहिले.
- ^ Parthasarathy & Iyengar 2006.
- ^ "West India - Madhya Pradesh". Asia-Planet. 2012-01-22 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2025-03-12 रोजी पाहिले.
- ^ Nilsen 2010.
- ^ Pandeya & Lieth 2012.
- ^ Rothermund 1993, पाने. 190–193.
- ^ "Census GIS data". 2015-04-25 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 12 March 2008 रोजी पाहिले.
- ^ Cunningham 1871, पान. 248.
- ^ Blurton, T. Richard, Hindu Art, p. 187, 1994, British Museum Press, आयएसबीएन 0 7141 1442 1; Michell, George (1990), The Penguin Guide to the Monuments of India, p.262, Volume 1: Buddhist, Jain, Hindu, 1990, Penguin Books, आयएसबीएन 0140081445