पर्यावरणीय संघर्ष

पर्यावरणीय संघर्ष हा पर्यावरणीय संसाधनांच्या गैरव्यवस्थापनामुळे पर्यावरणाच्या ऱ्हासामुळे होणारा संघर्ष आहे. यामध्ये सहसा अनेक पक्ष गुंतलेले असतात, ज्यात पर्यावरण रक्षकांचा समावेश असतो ज्यांना पर्यावरणाचे रक्षण करायचे असते आणि ज्यांना इतर कशासाठी तरी पर्यावरणाचे गैरव्यवस्थापन करायचे असते उदाहरणार्थ उत्खनन उद्योग .पर्यावरणीय संसाधनांच्या गैरव्यवस्थापकामुळे अक्षय स्त्रोतांचा अतिवापर करणे किंवा उपसा करणे (म्हणजे जास्त मासेमारी किंवा जंगलतोड ) , ज्यामुळे प्रदूषण आणि इतर बाबींना प्रतिसाद देण्याच्या पर्यावरणाच्या क्षमतेवर जास्त ताण येतो किंवा मानव आणि निसर्गासाठी राहण्याची जागा खराब होत आहे.

वारंवार हे संघर्ष स्थानिक लोकांच्या हक्कांशी संबंधित पर्यावरणीय न्यायाच्या मुद्द्यांवर लक्ष केंद्रित करतात, शेतकऱ्यांचे हक्क किंवा इतर उपजीविकेला धोका, जसे की मच्छीमार किंवा समुद्रातील नैसर्गिक संसाधनांवर अवलंबून असलेल्या समुदायांचे. पर्यावरणीय संघर्ष, विशेषतः पर्यावरणीय स्थलांतरित किंवा भू-राजकीय विवाद निर्माण करण्यासाठी ज्या समुदायांना विस्थापित केले गेले आहे अशा संदर्भांमध्ये, इतर संघर्ष, हिंसा किंवा नैसर्गिक आपत्तीच्या प्रतिसादाची जटिलता वाढवू शकते.

वारंवारता आणि संघर्षांचे प्रकार

पर्यावरण रक्षक अनेक प्रकारच्या युक्त्या वापरतात

बहुतेक पर्यावरणीय संघर्ष खाण, ऊर्जा आणि कचरा विल्हेवाट या क्षेत्रात आहेत.

पर्यावरण न्याय अॅटलस (EJAtlas) मध्ये आढळलेल्या 2020 च्याशोधनिबंधामध्ये , 2743 हून अधिक संघर्षांमध्ये पर्यावरण रक्षकांचे युक्तिवाद आणि चिंता अधोरेखित केल्या. विश्लेषणात असे आढळून आले की औद्योगिक क्षेत्रांचे संघर्ष हे पर्यावरणीय संघर्षांमध्ये सर्वाधिक वारंवार होते. ज्यात खाण क्षेत्र (21%), जीवाश्म ऊर्जा क्षेत्र (17%), बायोमास आणि जमीन वापर (15%) आणि जल व्यवस्थापन (14%) यांचा समावेश होता . नोंदवलेल्या 13% प्रकरणांमध्ये पर्यावरण रक्षकांच्या हत्या झाल्या.

उच्च आणि कमी उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये आढळलेल्या संघर्षाच्या प्रकारांमध्ये देखील विशेष फरक होता. ज्यात कमी उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये संरक्षण, बायोमास आणि जमीन आणि जल व्यवस्थापनाबाबत अधिक संघर्ष होता , तर उच्च उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये जवळजवळ निम्मे संघर्ष कचऱ्याचे व्यवस्थापन, पर्यटन, अणुऊर्जा, औद्योगिक क्षेत्रे आणि इतर पायाभूत सुविधा प्रकल्प यावर केंद्रित होते. अभ्यासात असेही आढळून आले आहे की बहुतेक संघर्ष स्वयं-संघटित स्थानिक गटांकडून सुरू होतात जे उल्लंघनापासून बचाव करतात, आणि ज्यांचे अहिंसक डावपेचांवर लक्ष केंद्रित असते..

स्वदेशी हक्कांचे रक्षण करण्यावर लक्ष केंद्रित करणारे जल संरक्षक आणि जमीन रक्षकांना इतर संघर्षांच्या तुलनेत खूप जास्त दराने गुन्हेगार केले जाते.

संघर्ष निराकरण

पर्यावरणीय संघर्ष निराकरण नावाचे संघर्ष निराकरणाचे एक वेगळे क्षेत्र, पर्यावरणीय संघर्ष कमी करण्यासाठी आणि निराकरण करण्यासाठी सहयोगी पद्धती विकसित करण्यावर लक्ष केंद्रित करते. सरावाचे क्षेत्र म्हणून, संघर्ष निराकरणावर काम करणारे लोक सहयोगावर आणि भागधारकांमध्ये एकमत निर्माण करण्यावर लक्ष केंद्रित करतात. अशा ठराव प्रक्रियेच्या विश्लेषणात असे आढळून आले की सर्व पक्षांशी पुरेसा सल्लामसलत हाच यशस्वी निराकरणाचा सर्वोत्तम अंदाजकर्ता होता.

टीका

काही विद्वान पर्यावरण संघर्षाच्या वर्णनात वापरल्या जाणाऱ्या नैसर्गिक संसाधनांवर टीका करतात. बहुतेकदा हे दृष्टिकोन नैसर्गिक वातावरणाच्या व्यापारीकरणावर लक्ष केंद्रित करतात जे निरोगी वातावरणाचे मूलभूत मूल्य मान्य करत नाहीत.

हे सुद्धा पहा

• पर्यावरण संघर्ष निराकरणासाठी यूएस संस्था
• संघर्ष आणि पर्यावरणाची यादी
• पर्यावरणीय वितरण संघर्ष