न्यायिक पुनरावलोकन
न्यायिक पुनरावलोकन ही एक प्रक्रिया असते ज्या अंतर्गत कार्यकारी, विधायी आणि प्रशासकीय कृती न्यायपालिकेद्वारे पुनरावलोकनाच्या अधीन असतात.[१]
.jpg)
न्यायिक पुनरावलोकनासाठी अधिकार असलेले न्यायालय हे उच्च अधिकाऱ्यांशी विसंगत असलेले कायदे, कृत्ये आणि सरकारी कृती अवैध ठरवू शकतात. तसेच कार्यकारी निर्णय बेकायदेशीर असल्याबद्दल अवैध केला जाऊ शकतो किंवा संविधानाच्या अटींचे उल्लंघन केल्याबद्दल कायदा अवैध केला जाऊ शकतो. न्यायिक पुनरावलोकन हे अधिकारांचे पृथक्करण असते: जेव्हा अधिकार ओलांडले जातात तेव्हा विधायी आणि कार्यकारी शाखांवर देखरेख करण्याची न्यायपालिकेची शक्ती म्हणून न्यायिक पुनरावलोकन केले जाते.
अधिकार क्षेत्रांमध्ये सिद्धांत बदलतो, म्हणून न्यायिक पुनरावलोकनाची प्रक्रिया आणि व्याप्ती देशांमध्ये आणि देशांत भिन्न असू शकते.
सामान्य तत्वे संपादन
न्यायिक पुनरावलोकन दोन भिन्न-परंतु समांतर-कायदेशीर प्रणाली, नागरी कायदा आणि समान कायदा, तसेच विधिमंडळाच्या तत्त्वे आणि सिद्धांतांच्या संदर्भात सरकार कोणत्या पद्धतीने आयोजित केले जावे याबद्दल लोकशाहीच्या दोन भिन्न सिद्धांतांद्वारे समजले जाऊ शकते.
प्रथमतः नागरी कायदा आणि समान कायदा या दोन भिन्न कायदेशीर प्रणाली असून न्यायिक पुनरावलोकनाबद्दल त्यांची ,भिन्न मते आहेत. सामान्य-कायदा न्यायाधीशांना कायद्याचे स्रोत म्हणून पाहिले जाते, नवीन कायदेशीर तत्त्वे तयार करण्यास सक्षम आणि यापुढे वैध नसलेली कायदेशीर तत्त्वे नाकारण्यास सक्षम आहेषत. नागरी-कायद्याच्या परंपरेत, न्यायमूर्तींना कायदेशीर तत्त्वे तयार करण्याची (किंवा नष्ट करण्याची) शक्ती नसलेले, कायदा लागू करणारे म्हणून पाहिले जाते.
प्रकार संपादन
प्रशासकीय कायदे आणि दुय्यम कायदे यांचे पुनरावलोकन संपादन
बऱ्याच आधुनिक कायदेशीर प्रणाली न्यायालयांना प्रशासकीय "कायद्यांचे" पुनरावलोकन करण्याची परवानगी देतात (सार्वजनिक संस्थेचे वैयक्तिक निर्णय, जसे की अनुदान मंजूर करण्याचा किंवा निवास परवाना काढण्याचा निर्णय). बहुतेक प्रणालींमध्ये, यात दुय्यम कायद्याचे पुनरावलोकन देखील समाविष्ट आहे (प्रशासकीय संस्थांद्वारे स्वीकारलेले सामान्य लागूतेचे कायदेशीररित्या लागू करण्यायोग्य नियम). काही देशांनी (विशेषतः फ्रान्स आणि जर्मनी) प्रशासकीय न्यायालयांची एक प्रणाली लागू केली आहे ज्यावर जनता आणि प्रशासन यांच्यातील विवादांचे निराकरण करण्यासाठी शुल्क आकारले जाते, ही न्यायालये प्रशासन (फ्रान्स) किंवा न्यायपालिकेचा (जर्मनी) भाग असली तरीही. इतर देशांमध्ये (युनायटेड स्टेट्स आणि युनायटेड किंगडमसह), न्यायालयीन पुनरावलोकन नियमित दिवाणी न्यायालयांद्वारे केले जाते, जरी ते या न्यायालयांमध्ये (जसे की इंग्लंड आणि वेल्सच्या उच्च न्यायालयातील प्रशासकीय न्यायालय) विशेष पॅनेलकडे सोपवले जाऊ शकते. युनायटेड स्टेट्स एक मिश्रित प्रणाली वापरते ज्यामध्ये काही प्रशासकीय निर्णयांचे युनायटेड स्टेट्स जिल्हा न्यायालयांद्वारे पुनरावलोकन केले जाते (जे सामान्य खटला न्यायालये आहेत), काहींचे पुनरावलोकन थेट युनायटेड स्टेट्स अपील न्यायालयांद्वारे केले जाते आणि इतरांचे पुनरावलोकन विशेष न्यायाधीकरणांद्वारे केले जाते जसे की युनायटेड स्टेट्स कोर्ट ऑफ अपील फॉर वेटरन्स क्लेम्स (जे, त्याचे नाव असूनही, तांत्रिकदृष्ट्या फेडरल न्यायिक शाखेचा भाग नाही). हे अगदी सामान्य आहे की प्रशासकीय कायद्याच्या न्यायिक पुनरावलोकनाची विनंती न्यायालयात दाखल करण्यापूर्वी, काही प्राथमिक अटी (जसे की स्वतः प्राधिकरणाकडे तक्रार) पूर्ण करणे आवश्यक आहे. बहुतेक देशांमध्ये, न्यायालये प्रशासकीय प्रकरणांमध्ये विशेष प्रक्रिया लागू करतात.
प्राथमिक कायद्याचे पुनरावलोकन संपादन
प्राथमिक कायद्याच्या घटनात्मकतेच्या न्यायिक पुनरावलोकनासाठी तीन व्यापक दृष्टीकोन आहेत-म्हणजे, निवडून आलेल्या विधानमंडळाने थेट पारित केलेले कायदे.
कोणत्याही न्यायालयाद्वारे पुनरावलोकन नाही संपादित करा काही देश प्राथमिक कायद्याच्या वैधतेचे पुनरावलोकन करण्याची परवानगी देत नाहीत. युनायटेड किंगडममध्ये, संसदीय सार्वभौमत्वाच्या सिद्धांतानुसार संसदेचे कायदे बाजूला ठेवता येत नाहीत, तर कौन्सिलमधील आदेश, संसदेने संमत न केलेले दुसरे प्रकारचे प्राथमिक कायदे, हे करू शकतात (सिव्हिल सर्व्हिस युनियन्स विरुद्ध मंत्री मंत्री (1985) ) आणि मिलर/चेरी (2019)). दुसरे उदाहरण म्हणजे नेदरलँड्स, जिथे संविधान स्पष्टपणे न्यायालयांना प्राथमिक कायद्याच्या घटनात्मकतेच्या प्रश्नावर शासन करण्यास मनाई करते.
संदर्भ संपादन
- ^ Elliott, Mark (2001). The constitutional foundations of judicial review (English भाषेत). Oxford [England]; Portland, Or.: Hart Pub. ISBN 978-1-84731-051-4. OCLC 191746889.CS1 maint: unrecognized language (link)