गोखरू
कृपया स्वत:च्या शब्दात परिच्छेद लेखन करून या लेखाचा / विभागाचा विस्तार करण्यास मदत करा. अधिक माहितीसाठी या लेखाचे चर्चा पान, विस्तार कसा करावा? किंवा इतर विस्तार विनंत्या पाहा. |
सराटा [१] किंवा काटे गोखरू[२] ( शास्त्रीय नाव: Tribulus terrestris ( ट्रिबुलस टेरेस्ट्रिस ), ( हिंदी: गोखरू ), ( संस्कृत: गोक्षुर ), इंग्रजी:land caltrops लॅंड कॅलट्रॉप्स );)[३] ही प्रामुख्याने उष्ण प्रदेशात आढळणारी आयुर्वेदिक औषधी वनस्पती आहे. पावसाळ्यातील सुरुवातीच्या काळात उगवणारी ही वनस्पती भारतात सर्वत्र आढळते. ही जमिनीवर सरपटत वाढणारी वनस्पती आहे. या वनस्पतीच्या खोडावर व फांद्यांवर दाट लव असते. फांद्या जवळपास ९० से.मी. लांबीच्या असतात. पाने लंबगोलाकार समोरील बाजूने किंचित टोकदार, समोरासमोर ४ ते ७ जोड्यामध्ये असतात. टोकाजवळ किंचित पांढऱ्या रंगाची असणारी पिवळी फुले पानांच्या बगलेत किंवा पानांसमोर हिवाळ्यात उगवतात. सराट्याची मुळे पांढऱ्या रंगाची मुलायम, रेशेदार, उसाच्या मुळासारखी असतात.[४]
लहान गोखरू व मोठे गोखरू अशा गोखरूच्या दोन जाती आहेत. दोन्हींचे गुणधर्म सारखेच आहेत.
विविध भाषांतील नावेसंपादन करा
- सराटेच झाड कस आहे दाखवा
- इंग्रजी : Land caltrops'
- कानडी : नेगलू
- गुजराथी : बेटा-नाना गोखरू
- तमिळ : नैरिंची
- फारसी : तुखमेखार
- बंगाली : गोखरी
- मराठी : सराटा, गोखरू
- शास्त्रीय नाव : ट्रिबुलस टेरेस्ट्रिस
- संस्कृत : इक्षुगंधा, कण्टकत्रिक, कण्टफल, गोकण्ट(क), गोक्षुर(क), त्रिकण्टक, पलंकषा, वनशृंगाट, श्वदंष्ट्रा, षडंग, स्वादुकण्टक, क्षुद्रकण्टक
- हिंदी : छोटा गोखरू, गोक्षी, हुस्सुक
गोखरूसाठीच्या अमरकोशातील ओळीसंपादन करा
पलंकषा त्विक्षुगन्धा श्वदंष्ट्रा स्वादुकण्टकः ॥ - अमरकोश २.४.९८चा उत्तरार्ध
गोकण्टको गोक्षुरको वनशृंगाट इत्यपि । - अमरकोश २.४.९९चा ्पूर्वार्ध.
आयुर्वेदिक उपयोगसंपादन करा
किडनी ट्रान्सप्लान्ट : ज्या लोकांना मूत्रपिंड प्रत्यारोपणाचा वैद्यकीय सल्ला देण्यात आलेला आहे ते हा प्रयोग करून पाहू शकतात. २५० ग्राम गोखरू (फळ) घेउन, त्यास थोडे कुटून, त्यात ४ लिटर पाणी टाकावे व त्यास इतके उकळावे कि पाणी १ लिटर राहील.याला मग थंड झाल्यावर गाळून एका काचेच्या स्वच्छ बाटलीत ते गाळलेले पाणी भरून ठेवावे.चोथा फेकून द्यावा. रोज सकाळी, काहीही न खातापिता, अनशा पोटी (रिकाम्या पोटी) त्यापैकी १०० मिली पाणी पिण्याजोगे गरम करून ते घ्यावे. तसेच संध्याकाळीही, (दुपारच्या जेवणानंतर ५-६ तासांनी) या प्रमाणेच १०० मिली पाणी घ्यावे. हा काढा घेतल्यानंतर १ तास काहीही खाऊ पिऊ नये. तसेच, आपला नेहमीचा औषधोपचार, जेवण वगैरे पूर्ववतच सुरू ठेवावे. त्रास कमी झाल्यावर ८-१० दिवसांनी याचे प्रमाण सकाळी फक्त १ वेळा असे करता येईल.[५]
गोखरूपासून बनवलेली व बाजारात मिळणारी आयुर्वेदिक औषधेसंपादन करा
- गोक्षुराद्यवलेह, गोक्षुरादिगुग्गु्ळ, अश्मरीहर कषाय, गोखरूपाक, लघुपंचमूळ, दशमूळकाढा, वगैरे.
चित्र दालनसंपादन करा
संदर्भसंपादन करा
- ^ "तुका म्हणे वाटे । देवा पसरावे सराटे ॥३॥".
- ^ "गोखरू".
- ^ "लॅंड कॅल्ट्रॉप्स" (इंग्रजी भाषेत).
- ^ "गोखरू परिचय" (हिंदी भाषेत).
- ^ अनेक लोगों का डायलिसिस रुकवा चुका है ये प्रयोग. http://onlyayurved.com. ०९/१२/२०१६ रोजी पाहिले.
|ॲक्सेसदिनांक=
मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); External link in|website=
(सहाय्य)
बाह्य दुवेसंपादन करा
- "गोखरू".
- "कटिशूलावर उपाय".
- "पत्थरी के रोग में बहुत उपयोगी है गोखरू" (हिंदी भाषेत).