गांधी-आयर्विन करार
गांधी-इरविन करार' हा महात्मा गांधी आणि लंडनमधील दुसऱ्या गोलमेज परिषदेच्या आधी ५ मार्च १९३१ रोजी भारताचे तत्कालीन व्हाईसरॉय लॉर्ड इर्विन यांनी केलेला राजकीय करार होता.या आधी, व्हाईसरॉय लॉर्ड इरविन यांनी ऑक्टोबर १९२९ मध्ये ब्रिटिश भारतासाठी अनिश्चित भविष्यात 'वर्चस्व दर्जा' अशी अस्पष्ट ऑफर जाहीर केली आणि भविष्यातील घटनेवर चर्चा करण्यासाठी गोलमेज परिषद घेतली. लंडनमध्ये सप्टेंबर ते डिसेंबर १९३१ या कालावधीत दुसरी गोलमेज परिषद घेण्यात आली.
अकरा प्रमुख मागण्या असलेला करार | |||
| माध्यमे अपभारण करा | |||
 विकिपीडिया | |||
| |||
 | |||
"द टू महात्मा" - सरोजिनी नायडू यांनी गांधी आणि लॉर्ड इर्विन यांच्याविषयी सांगितले. एकूण आठ तास बैठक २४ तास चालल्या. गांधी इर्विन यांच्या प्रामाणिकपणाने प्रभावित झाले. "गांधी-इरविन करार"च्या अटी स्पष्टपणे गांधींनी युद्धासाठी किमान म्हणून नमूद केल्या त्यापेक्षा कमी पडल्या.
खाली प्रस्तावित अटीः
भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसने मीठ मार्च बंद केला
दुसऱ्या गोलमेज परिषदेत भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचा सहभाग
भारत सरकारने जारी केलेल्या सर्व अध्यादेशांची मागे घेण्यात भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या कामांवर अंकुश लादणे
हिंसाचार वगळता अनेक प्रकारच्या गुन्ह्यांसंबंधी सर्व खटल्या मागे घेणे
मीठ मार्चमध्ये भाग घेतलेल्या कैद्यांची सुटका.
मीठावरील कर काढून टाकणे, यामुळे भारतीयांना कायदेशीररित्या आणि त्यांच्या स्वतःच्या खाजगी वापरासाठी मीठ तयार करणे, व्यापार करणे आणि विक्री करणे शक्य झाले. ब्रिटिश राजवटीचा नाश हा ज्या पक्षाचा उद्देश होता तो पक्षाशी करार करण्याच्या कल्पनेने भारतातील आणि ब्रिटनमधील बऱ्याच ब्रिटिश अधिका-यांना संताप आला. विन्स्टन चर्चिल यांनी जाहीरपणे आपली घृणा व्यक्त केली ... "एकेकाळी आतील मंदिरातील वकील, आता देशद्रोही फकीर याच्या विचित्र आणि अपमानास्पद घटनेने, व्हायसरायच्या राजवाड्याच्या पायऱ्यांवर अर्ध-नग्न तोडगा काढला, तेथे समान अटींवर वाटाघाटी करण्यासाठी आणि पार्ली लावले. राजा सम्राटाचा प्रतिनिधी."
प्रत्युत्तरादाखल, महाराजांच्या सरकारने सहमती दर्शविली: -
सर्व अध्यादेश मागे घ्या आणि खटला संपवा
हिंसाचाराच्या दोषींना वगळता सर्व राजकीय कैद्यांची सुटका करा
मद्य आणि परदेशी कपड्यांच्या दुकानांवर शांतपणे पिकिंगला परवानगी द्या
सत्याग्रहाची जप्त केलेली मालमत्ता पुनर्संचयित करा
समुद्राच्या किनाऱ्याजवळील व्यक्तींकडून विनामूल्य मीठ गोळा करण्याची किंवा उत्पादनाची परवानगी द्या
काँग्रेसवरील बंदी उठवा.
व्हाईसरॉय, लॉर्ड इर्विन, यावेळी भारतीय राष्ट्रवादाला माहित असलेल्या सर्वात कठोर दडपशाहीचे दिग्दर्शन करीत होते, परंतु त्यांनी या भूमिकेचा आस्वाद घेतला नाही. ब्रिटिश संचालित भारतीय नागरी सेवा आणि व्यापारी समुदायाने आणखी कठोर उपायांना अनुकूलता दर्शविली. परंतु ब्रिटिश पंतप्रधान रॅम्से मॅकडोनाल्ड आणि भारतीय राज्याचे मुख्य सचिव विल्यम बेन हे व्हाईटहॉलमधील कामगार सरकारचे स्थान कमकुवत केल्याशिवाय ते सुरक्षित ठेवू शकले तर शांततेसाठी उत्सुक होते. त्यांना गोलमेज परिषदेचे यश मिळवायचे होते आणि हे माहित होते की गांधी आणि काँग्रेसच्या उपस्थितीशिवाय हे शरीर जास्त वजन धरू शकत नाही. जानेवारी १९२९ मध्ये गोलमेज परिषदेच्या शेवटच्या अधिवेशनात रॅम्से मॅकडोनाल्ड यांनी पुढच्या अधिवेशनात काँग्रेसचे प्रतिनिधित्व केले जाईल अशी आशा व्यक्त केली. व्हायसरॉयने हा इशारा घेतला आणि तातडीने गांधी आणि काँग्रेस कार्यकारी समितीच्या सर्व सदस्यांना बिनशर्त मुक्त करण्याचे आदेश दिले. या इशाराने गांधींनी व्हायसरायला भेटायला सहमती दर्शविली.
व्हाईसरॉय लॉर्ड इरविन यांच्याशी करार करण्याचे गांधींचे हेतू त्यांच्या तंत्राच्या दृष्टीने चांगल्या प्रकारे समजू शकतात. सत्याग्रह चळवळीचे सामान्यत: "संघर्ष", "बंडखोर" आणि "हिंसाविना युद्ध" असे वर्णन केले गेले. तथापि, या शब्दांच्या सामान्य अर्थाने, ते चळवळीच्या नकारात्मक पैलूंवर, जसे की विरोध आणि संघर्ष यावर एक असंबद्ध जोर देतात असे दिसते. सत्याग्रहाचा हेतू मात्र, शत्रूंचा शारीरिक उन्मूलन किंवा नैतिक मोडतोड साध्य करण्यासाठी नव्हता परंतु त्याने स्वतःच्या हातांनी दुः ख सहन करून अशी मनोवैज्ञानिक प्रक्रिया सुरू केली ज्यायोगे मनाने आणि अंतःकरणाला भेटणे शक्य होईल. अशा संघर्षात, प्रतिस्पर्ध्याबरोबर तडजोड करणे पाखंडी मत किंवा देशद्रोह नाही तर एक नैसर्गिक आणि आवश्यक पाऊल होते. जर तडजोड अकाली होती आणि शत्रूला पश्चात्ताप झाला असेल तर सत्याग्रह अहिंसक लढाईत परत येण्यापासून काहीही प्रतिबंधित केले नाही.
गांधी आणि व्हायसराय यांच्यात १३ वर्षातली ही दुसरी उच्चस्तरीय बैठक होती आणि भारत सरकार अधिनियम १९१९चा आधार असलेल्या मॉंटॅगू-चेल्म्सफोर्ड सुधारणांच्या संदर्भात ती वाचली जायची.
करारातील प्रमुख कलमे
संपादन- राजकीय कैद्यांची सुटका व्हावी. त्यांच्यावरील दावे काढून टाकावेत. वटहुकूम परत घ्यावेत.
- मिठावरील कर काही प्रमाणात रद्द व्हावा. गरिबांना मीठ तयार करण्यास परवानगी मिळावी.
- परदेशी दारू व माल विकणाऱ्या दुकांनांवर शांततामय निदर्शने करण्याचा हक्क असावा.
- कायदेभंग चळवळीत सरकारने ज्यांची मालमत्ता जप्त केली आहे, ती त्यांना परत करावी.
- कायदेभंग चळवळ स्थगित व्हावी.
- राष्ट्रसभेने गोलमेज परिषदेत सहभाग घ्यावा.
- बहिष्कार चळवळ मागे घ्यावी.
परिणाम
संपादनजवाहरलाल नेहरू व सुभाषचंद्र बोस यांना करारातील कलमे आवडली नाहीत. त्यांच्या मते गांधींनी सरकारला फार सवलती दिल्या.[१]
संदर्भ आणि नोंदी
संपादन- ^
"हिस्ट्री ऑफ मॉडर्न इंडिया" (इंग्रजी भाषेत). १३ डिसेंबर २०११ रोजी पाहिले.
द स्ट्रगल फॉर फ्रिडम