आबा पारसनीस
विठ्ठल सखाराम पारसनीस (१७xx–१८xx) हे १९व्या शतकाच्या सुरुवातीच्या महाराष्ट्रातील संस्कृत, वैदिक आणि पर्शियन विद्वान होते. सामान्यतः "आबा" म्हणून ओळखले जात होते. त्यांना सामान्यतः आबा पारसनीस म्हणून संबोधले जात होते.[१][२][३][४] ते मूळचे महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यातील रहिवासी होते.[५]
जेम्स ग्रँड डफ सल्लागार संपादन
आबा हे तीन विद्वानांपैकी एक होते जे ब्रिटिश इतिहासकार जेम्स ग्रँट डफ यांचे विषेश सल्लागार होते. महाराष्ट्राच्या इतिहासाच्या पर्शियन स्त्रोतांनुसार इतर दोन विद्वान बाळाजीपंत नातू आणि बळवंतराव चिटणीस होते. डफ सातत्याने अधिक माहितीसाठी आणि अटी आणि धोरणांचे स्पष्टीकरण आणि त्याच्या ताब्यात असलेल्या सामग्रीमधील घटनांचे स्पष्टीकरण याबद्दल त्यांचा सल्ला घ्यायचा. त्याचे प्रश्न विशिष्ट धोरणे आणि संकल्पनांची उत्पत्ती, चौथ आणि सरदेशमुखी सारखे कर आणि औचित्य यावर निर्देशित होते. विद्वानांना डफच्या "आग्रही उलट तपासणी" वर नाराजी होती. डफला "विसंगत उत्तरे" वाटल्यामुळे तो निराश होत असे. [३][४]
वैदिक धर्मग्रंथ आणि हिंदू शास्त्रांवर वादविवाद संपादन
सातारा येथे झालेल्या अनोख्या "ब्राह्मण वर्ण विरुद्ध क्षत्रिय वर्ण" वादासाठी आबा पारसनीस हे सर्वात उल्लेखनीय आहेत. त्यात हिंदू शास्त्रे, वेद आणि पुराणांच्या गुंतागुंतीशी संबंधित चर्चा आणि विवादांचा समावेश होता. क्षत्रिय वर्णाचे प्रतिनिधित्व पारसनीस आणि ब्राह्मण वर्णाचे प्रतिनिधित्व राघवाचार्य गजेंद्रगडकर यांनी केले. हा ऐतिहासिक वाद १९व्या शतकाच्या पूर्वार्धात महाराष्ट्रात झाला. त्यात महाराष्ट्रातील शेकडो नामवंत ब्राह्मण उपस्थित होते. इतिहासकारांनी पारसनीस यांना प्रभावीपणे वादविवाद करण्याचे आणि "स्वतःचे मत स्पष्टपणे मांडण्याचे" श्रेय दिले जाते.[१][३][६][७]
साहित्य संपादन
"कर्मकल्पद्रुम" आणि "सिद्धांतविजय" ही दोन संस्कृत पुस्तके पारसनीस यांनी लिहिली. ती पुस्तके प्रतापसिंह यांनी प्रकाशित केली. "सिद्धांतविजय" हा महत्त्वाचा मानला जातो कारण तो मराठा कूळ पद्धतीचा तपशील देतो. ते मराठीत काही आशयासह संस्कृतमध्ये लिहिलेले आहे. त्यांनी लिहिलेला दुसरा संस्कृत ग्रंथ म्हणजे "कर्मकल्पद्रुम". हे हिंदू विधींसाठी एक माहिती पुस्तक आहे आणि म्हणून त्याला संस्कार माहिती पुस्तक म्हणतात. महादेव गणेश डोंगरे यांनी २० व्या शतकाच्या पूर्वार्धात सिद्धान्तविजयचा अनुवाद आणि काही भाष्य लिहिले होते.[३]
संस्कृत शाळा संपादन
प्रतापसिंह यांना संस्कृतच्या ज्ञानाचे महत्त्व कळले होते. त्यांनी मराठा जातीतील मुलांना संस्कृत शिकवण्यासाठी "पाठशाळा" उघडण्याचा निर्णय घेतला. आबा पारसनीस हे या शाळेचे पहिले प्रमुख होते.[३][५]
संदर्भ संपादन
- ^ a b Dhananjay Keer (1976). Shahu Chhatrapati: A Royal Revolutionary. p. 81.Dhananjay Keer (1976). Shahu Chhatrapati: A Royal Revolutionary. p. 81.
- ^ Sumitra Kulkarni. The Satara Raj, 1818-1848: A Study in History, Administration, and Culture. pp. 186, 143, 144, 191.
- ^ a b c d e Milton Israel; N.K.Wagle (1987). Religion and society in Maharashtra. pp. 162, 163, 166, 168.Milton Israel; N.K.Wagle (1987). Religion and society in Maharashtra. pp. 162, 163, 166, 168.
- ^ a b Prachi Deshpande (2007). Creative Pasts: Historical Memory and Identity in Western India. Columbia University Press. pp. 77, 78.Prachi Deshpande (2007). Creative Pasts: Historical Memory and Identity in Western India. Columbia University Press. pp. 77, 78.
- ^ a b R.G.Rane. Chhatrapati Pratapsinha Maharaj Yanche Charitra (marathi भाषेत). pp. 216, 137.CS1 maint: unrecognized language (link)R.G.Rane. Chhatrapati Pratapsinha Maharaj Yanche Charitra (in Marathi). pp. 216, 137.
- ^ Salunkhe; M. G. Mali (1994). Chhatrapati Shahu, the piller of social democracy. Maharashtra (India). Directorate of Education. p. 114.
- ^ A. Giuffre, ed. (1980). Annali Della Facoltà Di Scienze Politiche( translation: records of the political science faculty), Volume 2 (italian भाषेत). pp. 784, 789.CS1 maint: unrecognized language (link)