अग्रसेनची विहीर
"अग्रसेन ची विहीर" अग्रसेन की बावली (हिंदीत)म्हणूनही ओळखली जाते, दिल्लीच्या मध्यभागात कनॉट प्लेसजवळ स्थित एक ऐतिहासिक जलस्रोत आहे. बावली म्हणजेच पायऱ्यांची विहीर, जी भारतातील प्राचीन जलसंचय व्यवस्थेचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. ही बावली दिल्लीतील एक प्रमुख पर्यटनस्थळ असून, ती ऐतिहासिक महत्त्व आणि स्थापत्यकलेचा अप्रतिम नमुना म्हणून ओळखली जाते.
इतिहास
अग्रसेन पायऱ्यांची विहीर / बावलीच्या स्थापनेबाबत तंतोतंत माहिती उपलब्ध नाही, परंतु असे मानले जाते की ती महाभारतकालीन अग्रवाल समाजाचे संस्थापक महाराजा अग्रसेन यांनी बांधली होती. काहींच्या मते, ही बावली १४ व्या किंवा १५ व्या शतकात दिल्ली सल्तनतच्या काळात बांधली गेली असावी. तिची पुनर्बांधणी आणि जीर्णोद्धार १६ व्या शतकात करण्यात आली असावी, ज्यामुळे ती दिल्लीच्या सांस्कृतिक आणि सामाजिक जीवनाचा एक महत्त्वाचा भाग बनली.
स्थापत्यकला
अग्रसेन की बावली ही ६० मीटर लांब आणि सुमारे १५ मीटर खोल आहे. ती लाल बलुआ दगडाने बांधलेली आहे आणि ती तीन प्रमुख स्तरांमध्ये विभागलेली आहे. प्रत्येक स्तरावर पाण्यापर्यंत जाण्यासाठी पायऱ्या आहेत, ज्यामुळे पाण्याचा स्तर कमी-जास्त झाला तरी लोकांना सहजपणे पाणी मिळू शकत असे. बावलीच्या भिंतींवर लहान खिडक्या आणि कोनाडे आहेत, जे त्यावेळी विश्रांती घेण्यासाठी किंवा दिवे लावण्यासाठी वापरले जात असावे.
पश्चिमेकडे एक लहान तीन-बाजूंनी मशीद आहे, जी त्या काळातील धार्मिक आणि सामाजिक जीवनातील घटकांशी तिच्या संबंधाचे द्योतक आहे. बावलीच्या स्थापनेत वापरलेली पर्शियन शैलीची वास्तुकला तिला एक अनोखा आणि आकर्षक रूप देते, जे तिच्या बायोक्लायमेटिक आर्किटेक्चरमध्ये दिसून येते.
महत्त्व
अग्रसेन की बावली /अग्रसेन ची विहीर फक्त पाण्याचा स्रोत नव्हती, तर ती एक सामाजिक केंद्र देखील होती, जिथे लोक एकत्र येत, संवाद साधत आणि जलस्रोताचे व्यवस्थापन करत असत. बावलीच्या १०८ पायऱ्या, तीन स्तर, आणि पर्शियन-शैलीतील आर्किटेक्चर यामुळे ती पर्यटक, इतिहासप्रेमी, आणि स्थापत्यशास्त्राच्या विद्यार्थ्यांसाठी एक आकर्षणाचे केंद्र आहे भारतातील पायऱ्यांची विहीर ही पाण्याचे संरक्षण आणि वापर करण्याची एक प्राचीन पद्धत होती, आणि अग्रसेन की बावली हे त्याचे उत्तम उदाहरण आहे.
"अर्धवट ऐतिहासिक आणि अर्धवट पौराणिक अशी अग्रसेन ची विहीर किव्हा अग्रसेन की बावली मानली जाते की ती पौराणिक राजा अग्रसेन यांनी बांधली होती, जे भारतातील समृद्ध अग्रवाल समुदायाचे पूर्वज मानले जातात. परंतु, मला खात्री आहे की ही बावली अनेक वेळा बांधली आणि पुनर्बांधली गेली आणि पांडवांपासून ते तोमर आणि चौहानांपर्यंत, नंतर गुलाम वंशांपासून मुघल, ब्रिटिश राजवटीपर्यंत, आणि शेवटी आता भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षणाच्या नियंत्रणाखाली असलेल्या दिल्लीतील सत्ता बदलांदरम्यान ती टिकून राहिली. अग्रसेन की बावली बांधण्याचे अलीकडचे श्रेय एक समृद्ध अग्रवाल व्यापारी नट्टल साहू यांना दिले जाते, जे तोमर राजा अनंगपाल तिसरे यांच्या कारकिर्दीत मंत्री देखील होते."[१]
सद्यस्थिती
आज, अग्रसेन की बावली /पायऱ्यांची विहीर दिल्लीतील एक प्रमुख ऐतिहासिक ठिकाण आहे, जे पर्यटक आणि इतिहासप्रेमींसाठी आकर्षणाचे केंद्र बनले आहे. भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षणाने या बावलीचे संरक्षण केले आहे, ज्यामुळे ती अजूनही चांगल्या स्थितीत आहे. चित्रपट, साहित्य, आणि फोटोग्राफीसाठीही हे ठिकाण लोकप्रिय आहे. इमारतीच्या शांत आणि थंड वातावरणामुळे, दिल्लीच्या व्यस्त जीवनातून दूर जाऊन इतिहासाच्या गाभ्यात जाण्याचा अनुभव येथे मिळतो. अग्रसेन की बावली ही दिल्लीच्या समृद्ध सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक वारशाचा एक अभिन्न भाग आहे. तिच्या स्थापत्यकलेने आणि इतिहासाने ती एक महत्त्वपूर्ण स्थळ बनवले आहे.