"पुणे" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

[[File:त्रिपुरी पौर्णिमा.jpg|thumb|पाताळेश्वर मंदिरातील त्रिपुरी पौर्णिमा]]

 

 

== पुण्याच्या परिसरातील अन्य मंदिरे पुढीलप्रमाणे ==

* [[पद्मावती]] (सातारा रस्ता, पुणे).

 

* अक्कलकोट स्वामी महाराज मठ,

* [[गगनगिरी महाराज]] अवतार मठ (धनकवडी),

* राघवेंद्र स्वामी मठ (चिंचवड).

 

* कस्तुरबा गांधी यांची समाधी (आगाखान पॅलेस)

* गंगाधर केळकर यांच्या स्मरणार्थ त्यांच्या दहनभूमीवर त्यांच्या दिनकर आणि भास्कर या दोन मुलांनी १९२८मध्ये उभारलेला स्तूप (ओंकारेश्वर पुलाखाली बालगंधर्व मंदिराशेजारी)

*छत्रपती राजाराम महाराजांची समाधी किल्ले सिंहगड

 

एकेकाळी पुण्यात बरेच हौद होते. या हौदांत एकत पाण्याचे झरे होते किंवा कात्रजहून कालव्याद्वारे या हौदांना पाणीपुरवठा होत असे. अजूनही काही हौद शिल्लक आहेत.अशा काही अस्तित्वात असलेल्या नसलेल्या हौदांची नावे :

* काळा हौद

* साततोटी हौद

 

पुणे शहरात ८९ बगीचे/उद्याने आणि जवळजवळ तितकेच पोहण्याचे तलाव आहेत. त्यांपैकी काहींची नावे खाली दिली आहेत.

* आघाडा उद्यान (राम नदीजवळ, पाषाण)

* विद्या विकास जलतरण तलाव

 

एकेकाळी पुण्यात पोलीस चौकीला पोलीस गेट म्हटले जाई. अशीच काही पुण्यातील गेटे खालील यादीत आहेत. या बहुतेक गेटांच्या ठिकाणी आज [[पोलीस]] चौक्या आहेत.{{दुजोरा हवा}}

* कोंढवा गेट

 

== पुणे शहरातील बगीचे नसलेल्या बागा (Baug's) पुढीलप्रमाणे ==

* आदमबाग

* आनंद गार्डन (रेस्टॉरन्ट)

* हिराबाग

 

पुणे शहरात आणि आजूबाजूला बऱ्याच टेकड्या आहेत. त्यांपैकी काही या :-

* अराई टेकडी (ARAI-Automotive Research Association of India) = वेताळ टेकडी

* हनुमान टेकडी

 

* अप्पर खिंड

* गणेश खिंड

* बावधन खिंड

 

पेशव्यांच्या काळात पुण्यात ८५ हौद होते. या सर्व हौदांत कात्रजच्या तलावातून खापराच्या नळांतून पाणी पुरवठा होत होता. कमी उंचीवरून जास्त उंचीवर पाणी चढवण्यासाठी विशिष्ट प्रकारचे उसासे बांधले होते. रस्तारुंदीमध्ये सिंहगड रस्त्यावरील सर्व उसासे रातोरात काढून टाकण्यात आले.

* अण्णासाहेब मगर स्टेडिअम येथील जलतरण तलाव (नेहरूनगर-निगडी)

* सोनार पूल (फुरसुंगी येथील कालव्यावरील पूल)

 

[[File:बोगदा.jpg|thumb|Tunnel in Pune]]

 

==रेल्वे मार्गाच्या वरचे पूल आणि खालचे सबवे==

* संगम पूल

* संचेती हॉस्पिटल पूल

* पिंपरी स्टेशनजवळचे शेजारशेजारचे दोन पूल (एकाचे नाव स्वर्गीय इंदिरा गांधी उड्डाण पूल)

* चिंचवडचा पूल

* साडे सतरा नळी (हडपसर)

* सायकल दवाखाना, कसबा पेठ

 

==प्रसिद्ध वाडे==

* हिंजवडी

 

 

या वाड्यांपासून थोडे पुढे गेल्यावर रस्ता वळतो तेथे पेशवाईतले प्रसिद्ध सावकार सरदार ओंकारांचा वाडा आहे. त्याकाळी मोठमोठी कर्जे सरकारला लागत. सरदार ओंकार हे काही प्रमुख सावकारांपैकी एक. चिमाजी अप्पांची मुलगी या ओंकारांकडे दिली होती.

आता जिथे प्रभात चित्रपटगृह (किबे नाट्य-चित्र मंदिर) आहे तिथे पेशवाईतले प्रसिद्ध सावकार किबे राहात. इंदूरकर, होळकर यांचेही किबे हे सावकार होते. नंतरच्या काळात तिथे नूतन मराठी विद्यालय भरत असे. या वाड्यातला आरसे महाल मोठा प्रेक्षणीय होता. त्याच्या समोरच मोरोबादादांचा सहा चौक असलेला मोठाच्या मोठा दोन-तीन मजली वाडा होता.

 

 

==उपनगरे==

== पुण्याची भगिनी शहरे ==

ही शहरे पुण्याची भगिनी शहरे आहेत -

* [[ट्रोम्सो]], [[नॉर्वे]]

* [[ब्रेमेन]], [[जर्मनी]]

* [[सान होजे]], [[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने]]

 

== संस्कृती ==

 

==संगीत विद्यालये==

 

==संगीत विषयक कार्यक्रम करणाऱ्या संस्था आणि त्यांचे कार्यक्रम ==

* साहित्य संगीत कला मंच

* सुमन कल्याणपूर संगीत रजनी

* स्नेह गीत (नेहा चिपळूणकर यांचा जुन्या हिंदी गाण्यांचा कार्यक्रम)

* स्वरझंकार (कार्यक्रम - संगीत महोत्सव)

 

===वाद्य कारागीर===

 

=== [[सवाई गंधर्व संगीत महोत्सव]] ===

{{मुख्य|पुणे आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सव}}

 

 

पुण्यात बंद झालेली एकपडदा चित्रपटगृहे :-

== शिक्षण ==

[[चित्र:Pune University Campus.JPG|इवलेसे|250px|पुणे विद्यापीठ]]

भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर पुणे हे शिक्षण व संशोधन क्षेत्रात आपले वर्चस्व गाजवू लागले. [[पुणे विद्यापीठ]], [[राष्ट्रीय रासायनिक प्रयोगशाळा]], [[राष्ट्रीय संरक्षण प्रबोधिनी]] (एनडीए) या संस्था स्थापन झाल्यामुळे पुण्याला हे शक्य झाले. फर्ग्युसन महाविद्यालय, स.प. महाविद्यालय, [[शासकीय अभियांत्रिकी महाविद्यालय, पुणे|शासकीय अभियांत्रिकी महाविद्यालय]] या संस्थांमुळे पुणे हे इ.स. १९०० पासुन नामांकित होतेच.

 

शहरात सर्व विषयातील उच्च शिक्षणासाठी सुविधा उपलब्ध आहेत. [[पुणे विद्यापीठ]], [[राष्ट्रीय रासायनिक प्रयोगशाळा]] (NCL), [[आयुका]] (IUCAA), [[आघारकर संशोधन संस्था]] (ARI), [[सी-डॅक]] (C-DAC), [[राष्ट्रीय विषाणु विज्ञान संस्था]] (NIV), [[राष्ट्रीय कोषिका विज्ञान संस्था]] (NCCS), [[यशदा]], [[भांडारकर संशोधन संस्था]], [[द्राक्षे- राष्ट्रीय संशोधन केंद्र]] (NRC-Grapes), [[कांदा आणि लसूण- राष्ट्रीय संशोधन केंद्र]] (NRC- Onion and Garlic), [[राष्ट्रीय एड्स संशोधन संस्था]] (NARI), [[भारतीय विज्ञान शिक्षण आणि संशोधन संस्था, पुणे|भारतीय विज्ञान शिक्षण आणि संशोधन संस्था]] (IISER), [[ईर्षा]] (IRSHA), [[वनस्पती सर्वेक्षण संस्था]] (BSI), [[सैन्यदलांचे मेडिकल कॉलेज]] (AFMC), [[राष्ट्रीय रेडिओ खगोलभौतिकी केंद्र]] (NCRA) सारख्या अनेक संस्था आंतरराष्ट्रीय दर्जाचे संशोधन करत आहेत.

 

पुणे महानगरपालिका अनेक शाळा चालवते. परंतु पालकांचा कल मुलांना खाजगी शाळेत घालण्याकडे असतो.

 

[[File:ज्ञान प्रबोधिनी पुणे वास्तू कळस.jpg|thumb|ज्ञान प्रबोधिनी पुणे वास्तू कळस]]

 

 

{| class="wikitable"

|'''विद्यापीठाचे नाव'''

|'''व्यवस्थापन'''

|-

|-

|वैधानिक, मुक्त विद्यापीठ

|केंद्र शासन

|-

|-

|गोखले राज्यशास्त्र व अर्थशास्त्र संस्था

|राज्य शासन

|-

|अभिमत विद्यापीठ

|-

|अभिमत विद्यापीठ

|खाजगी

|-

|-

|खाजगी विद्यापीठ

|खाजगी

|-

|खाजगी

|-

|विश्वकर्मा विद्यापीठ

|खाजगी

|-

|खाजगी विद्यापीठ

|खाजगी

|-

|खाजगी

|-

|खाजगी विद्यापीठ

|खाजगी

|-

|खाजगी विद्यापीठ

|खाजगी

|}

 

{| class="wikitable"

|'''महाविद्यालय (कॉलेज) / संस्था (इन्स्टिट्यूट)'''

|राज्य शासन

|-

|खाजगी

|-

|खाजगी

|-

|महाविद्यालय

|खाजगी

|-

|संस्था

|खाजगी

|-

|खाजगी

|-

|महाविद्यालय

|खाजगी

|खाजगी

|-

|}

 

पुण्यातील बव्हंशी महाविद्यालये सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठाशी संलग्न आहेत. काही महाविद्यालये अभिमत विद्यापीठांशी संलग्न आहेत.

{| class="wikitable"

पुण्यातील अभियांत्रिकी महाविद्यालयांमधून दरवर्षी १०,००० इंजिनियर यशस्वी होऊन बाहेर पडतात.

 

पुणे विद्यापीठाव्यतिरिक्त पुण्यात अनेक सुप्रसिद्ध व महत्त्वाच्या संशोधन संस्था आहेत. विद्यापीठाजवळ [[राष्ट्रीय रासायनिक प्रयोगशाळा]] आहे तर विद्यापीठाच्या आवारात [[आयुका]], [[नॅशनल सेंटर फॉर रेडिओ स्ट्रोफिजिक्स]] व [[नॅशनल सेंटर फॉर सेल सायन्स]], राष्ट्रीय विमा अकादमी, [[केंद्रीय जल शक्ती संशोधन संस्था]] (Central Water and Power Research Station), [[उष्ण कटिबंधीय हवामानशास्त्र संस्था]], [[आघारकर संशोधन संस्था]], [[ऑटोमोटिव्ह रिसर्च असोसिएशन ऑफ इंडिया]] व [[राष्ट्रीय एड्स संशोधन संस्था]] या संस्थाही पुण्यात आहेत.

[[File:BORI, Pune.jpg|thumb|भांडारकर प्राच्य विद्या संस्था]]

 

लष्करी शिक्षण देणाऱ्या अनेक संस्था पुण्यात आहेत. श्री शिवाजी मराठा प्रिपरेटरी स्कूल (एस्‌‍ एस्‌ पी एम्‌‍ एस), [[राष्ट्रीय संरक्षण प्रबोधिनी]] (एन डी ए), [[कॉलेज ऑफ मिलिटरी इंजिनियरिंग]] (सी एम् ई), [[आर्मी इन्स्टिट्यूट ऑफ फिजिकल ट्रेनिंग]] वगैरे. लष्कराच्या आर्म्ड फोर्सेस मेडिकल कॉलेजचे (ए.एफ.एम.सी. वैद्यकीय महाविद्यालयाचे) विद्यार्थी भारतीय लष्कराच्या सेवेसाठी रूजू होतात. [[आर्मामेंट रिसर्च ॲन्ड डेव्हलपमेंट एस्टॅब्लिशमेंट]], डिफेन्स इन्स्टिट्यूट ऑफ ॲडव्हान्स्ड टेक्नॉलॉजी (जुने नाव - [[डिफेन्स इन्स्टिट्यूट ऑफ आर्मामेंट टेक्नॉलॉजी]]), [[एक्सप्लोझिव्ह रिसर्च ॲन्ड डेव्हलपमेंट लॅबोरेटरी]], [[डिफेन्स रिसर्च ॲन्ड डेव्हलपमेंट ऑर्गनायझेशन]] व [[आर्मी इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी]] या लष्कराशी संबंधित संशोधन करणाऱ्या संस्था देखील पुण्यात आहेत.

 

=== ===

 

[[क्रिकेट]] हा पुण्यातील सर्वांत लोकप्रिय खेळ आहे. [[हॉकी]], [[फुटबॉल]], [[टेनिस]], [[कबड्डी]] व [[खोखो|खो-खो]] हे खेळ देखील खेळले जातात. पुण्यात दरवर्षी [[पुणे आंतरराष्ट्रीय मॅरेथॉन]] आयोजित केली जाते. पुण्यातील [[नेहरू स्टेडियम, पुणे|नेहरू स्टेडियमवर]] [[महाराष्ट्र क्रिकेट असोसिएशन]]चे मुख्यालय आहे. येथे क्रिकेटचे आंतरराष्ट्रीय सामने खेळले जातात. [[डेक्कन जिमखाना|डेक्कन जिमखान्यात]] अनेक खेळ खेळण्याची सुविधा उपलब्ध आहे. [[बालेवाडी]] येथील [[शिवछत्रपती स्पोर्ट्‌स कॉम्प्लेक्स]]मध्ये [[इ.स. १९९४ ]]चे राष्ट्रीय खेळ व [[इ.स. २००८]] मध्ये दुसरे यूथ कॉमनवेल्थ खेळ भरले गेले होते.

 

* सुभेदार धर्माजी खांबे वस्तुसंग्रहालय

 

[[कात्रज सर्प उद्यान]], [[खडकवासला धरण]], [[पर्वती]], [[पाताळेश्वर लेणी]], [[फिल्म आणि टेलिव्हिजन इन्स्टिट्यूट]], [[बंड गार्डन]], [[महात्मा फुले वाडा]], [[लाल महाल]], [[विश्रामबाग वाडा]], [[शनिवार वाडा]], [[शिंद्यांची छत्री]], [[सारसबाग]]

 

* पुण्यात सर्वात जास्त सहकारी व पब्लिक सेक्टर संस्था आहेत.

* पुण्यात ३८% लोकसंख्या मराठी बोलणारी आहे. उरलेल्यांपैकी २०% उत्तर प्रदेशचे, १०% तमिळ बोलणारे, १४% तेलुगू बोलणारे, १०% केरळी, ८% युरोपियन, ५% आफ्रिकन, २% बंगाली, ६% इतर अशी आकडेवारी आहे.

* जगात सर्वात जास्त दुचाकी फक्त पुण्यात आहेत.

* १५ विद्यापीठे एकाच शहरात असणाऱ्या भारतातील शहरांपैकी, पुणे एकमेव आहे.