|
== प्रस्तावना ==
आनंद बळवंत पाटील हे आशियातील एक आघाडीचे संस्कृतिकसांस्कृतिक, उत्तरवासाहतीकतुलनाकार, तुलनाकार ग्रामीण, (मराठी-इंग्रजी) वलेखक एंग्रजीत्यांचा लेखक. निर्भीडपणा व त्यांच्या अफाट आंतरवविद्याशाखीय व्यासंगामुळे आंतरवविद्याशाखियतेचा अग्रदूत म्हणून ओळखले जातात. अफाट वैचारिक, ललित, प्रवासवर्णन, कथा, नाटक इत्यादि सर्वपद्धतीचेसर्व पद्धतीचे लेखन करून त्यांनी मराठी, ग्रामीण व इंग्रजी साहित्यात मोलाची भर घातली आहे. 'कागूद' आणि 'सावली' या त्यांच्या दोन लघुकादंबर्‍यालघुकादंबऱ्या फार गाजल्या.
==बालपण व शिक्षण==
आनंद पाटील यांनी अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीत आपले प्राथमिक व हायस्कूलचे शिक्षण सन १९५५ मध्ये१९५५मध्ये पूर्ण केले. हायस्कूल लाहायस्कूलला जाण्यासाठी त्यांना पाच मैलाचा प्रवास पायी करावा लागत असे. कर्मवीर भाऊराव पाटलांच्या रयत शिक्षण संस्थेत त्यांनी एम ए चे शिक्षण सातारला १९६९ मध्ये पूर्ण केले. आपले शिक्षण पूर्ण करण्यासाठी "कमवा व शिका" योजनेचा आधार त्यांनी घेतला. पुढे त्यांनीत्यांना शिवाजी विद्यापीठाची गुणवत्ता शिष्यवृत्ती प्राप्त केलीमिळाली. याच काळात त्यांना ब्रिटिश कौसिलची व्हिजिटरशिपहि मिळाली. शिवाजी विद्यापीठाने तौलनिक प्रबंधासाठी त्यांना पीएच.डी. प्रदान केली. हा प्रबंध पुढे इंग्रजीत प्रसिध्दप्रसिद्ध झाला.
==व्यवसाय==
रयत शिक्षण संस्थेच्या कराड, कोल्हापूर, रामानंदनगर, सातारा, मंचर, विटा येथील कॉलेजातकॉलेजांत १९६९ ते १९८९ या काळात इंग्रजी विषयाचे शिक्षकअध्यापक म्हणून कार्यरतते काम करीत. ते पुढे कोपार्डे येथील स. ब. खाडे कॉलेज कोपार्डे येथेकॉलेजचे १९९० मध्यमध्यै प्राचार्य पदावरझाले. कार्यरत. त्यानंतर १९९१ ते २००३ मध्ये गोवा विद्यापीठाच्या इंग्रजी विभागाचे ते प्रपाठक होते. स्टरलींग कॉलेज या नवी मुंबईतील नेरूळ येथील स्टरलिंग कॉलेजचे ते २००३-०४ मध्येदरम्यान संचालक व प्राचार्य होते. नेरुळसेवानिवृत्तीनंतरच्या नवीकाळात मुंबई. सेवानिवृत्तीनंतर अभ्यागत प्राध्यापक या पदावरते नवी दिल्ली, विद्यापीठ, उत्तर गुजरात विद्यापीठ पाटण, रासंतुभ नागपूर विद्यापीठ या विद्यापीठांमध्येविद्यापीठांचे कार्यअभ्यागत केले.प्राध्यापक होते.
रयत शिक्षण संस्थेच्या रयत शिक्षण पत्रिकापत्रिकेचे व कॉलेज नियतकालिकांचे तसेच गौरवग्रंथाचे ते संपादक होतेअसत.
==साहित्य निर्मिती==
लघु कथालघुकथा, कादंबरी, कथा, वैचारिक लेखन, प्रवास वर्णन अशा विविध साहित्य प्रकारातप्रकारांत आनंद पाटील यांनी मोठ्या प्रमाणात साहित्य निर्मिती केली आहे.
==='कागूद' कथा आणि कादंबरी===
प्रसिद्ध नियतकालिक सत्यकथासत्यकथामध्ये मध्ये 1971१९७१ साली पाटील यांची ‘कागूद’ ही लघुकथा प्रसिद्ध झाली. ती इतकी प्रसिद्ध झालीगाजली की पुढे पाटील यांना ‘कागूद’वाले लेखक म्हणून ओळखले जाऊ लागले. ह्या कथेनंतर त्यांनी त्याच नावाची ‘कागूद' ही त्यांची पहिली कादंबरी (१९८२) लिहिली.
खेड्यातील कॉलेजमध्ये इंग्रजीचे अध्यापन करीत असताना त्यांची कागुदकागूद ही लघुकादंबरी मौज दिवाळी (१९८२) मध्ये प्रकाशित झाली. कॉलेजात तिस-यातिसऱ्या वर्षी "कमवा व शिका" योजनेत शिक्षण घेणा-याघेणारा मराठा शेतकरी गरीब कुटुंबातील हा तरुण भ्रष्ट व्यवस्थेच्या चक्रव्यूहात अडकतो. चाळीस वर्षे कसायलाकसत असलेला शेताचा तुकडा खरेदी करण्याचा अनुभव ग्रामीण कादंबरीला वेगळे वळण देणारा ठरला. दत्ता सामंतांनी मुंबईत मोठा गिरणी कामगार संप केल्यानंतर निमकोकणातील एका कामगाराने घर बांधायला काढले. त्यानंतर संपाने समाजाची घडी बिघडवली. घोडीबा भाऊबंदकीला तोंड देत घर बांधण्याच्या चरकात अडकत जातो. हा सर्व काळ कादंबरीत प्रभावीपणे उलगडला आहे. गिरणी कामगारांच्या जीवनावरील ही पहिली लघुकादंबरी ठरली. शंकर पाटलांनी यांनी लेखकालाअनंद पाटील यांना "उगवता सूर्य" म्हटले.
==='कागूद' च्या यशानंतर===
पाटलांनी इच्छामरण (२००८) ही कादंबरी शतायुषी आजीवर जवळ जवळ ४० कथानके जुळवत लिहिली. अखंड खेडे डोल्यासमोर उभे करणारी मराठीतील ही पहिली ग्रामीण कादंबरी साकेत प्रकाशनाने प्रसिध्दप्रसिद्ध केली. पाच भाषाभाषांतली आणि उत्तराधुनिक तंत्रातील ही पहिली कादंबरी काळाच्या आधी जन्मली. तिला पुणे नगर वाचन मंदिरचा [[श्री.ज. जोशी ]] पुरस्कार मिळाला. ▼
▲पाटलांनी इच्छामरण (२००८) ही कादंबरी शतायुषी आजीवर जवळ जवळ ४० कथानके जुळवत लिहिली. अखंड खेडे उभे करणारी मराठीतील ही पहिली ग्रामीण कादंबरी साकेत प्रकाशनाने प्रसिध्द केली. पाच भाषा आणि उत्तराधुनिक तंत्रातील ही पहिली कादंबरी काळाच्या आधी जन्मली. तिला पुणे नगर वाचन मंदिरचा श्री.ज. जोशी पुरस्कार मिळाला.
=== आंतरराष्ट्रीय पातळीवर योगदान ===
युरोप (१९८६), बांगला देश (१९९१), अमेरिका (१९९६), चीन (२००१), हॉलंड (२००२), बँकॉक (२००३), द. कोरिया (२००४) आणि भारतभर व्याख्याने यामुळे उत्तरवास्तहतिक, सांस्कृतिक तुलनाकार लेखकहीलेखक ही पाटलांची सर्वश्रेष्ठ प्रतिमा आंतरराष्ट्रीय स्तरावर तयार झाली. त्याचे प्रत्यंतर ऑक्सफर्ड व केंब्रिज विद्यापीठांच्या प्रकाशनामधीलप्रकाशनांमधील त्यांच्या प्रसिद्ध झालेल्या लेखांमधून येते. त्यांच्या पुस्तकांचाइंग्रजी अभ्यासलिखाणाचा अंतर्भाव भारतीय विद्यापीठांमध्ये इंग्रजीसाठीविद्यापीठांनी आठ पुस्तकांमध्ये समाविष्ट करण्यात आलाकेला. ▼
कथा- कादंबऱ्यां शिवायकादंबऱ्यांशिवाय पाटलांनी मराठीत दोन व इंग्रजीत एक अशी प्रवास लेखने प्रसिध्प्रसिद्ध केली आहेत. त्यातत्यांतली 'पाटलाची लंडनवारी ' हिंदी व कन्नड मध्ये अनुवादित झालेझाली. ते मार्जिनल माणसाचे पहिले भारतीय प्रवास लेखनलेखक म्हणून मान्यता पावले. कोल्हापूर जिल्हयावरचेजिल्ह्यावरचे इंग्रजी प्रवास लेखन हा भारतातील पहिलाच प्रयोग ठरला आहे. तौलनिक साहित्य व संस्कृती अभ्यासातील मराठीत एक डझन व इंग्रजीमधील अर्धा डझन ग्रंथ लिहुनलिहून त्यांनी नवा इतिहास घडवला आहे. मराठीत त्यांच्या 'महाराष्ट्राला माहीत नसलेले सम्राट शिवाजी" ने बेस्ट सेलरचा मान मिळवून अपूर्व विक्रम केला आहे. आंतरविद्याशाखीय तुलनात्मक सांस्कृतिक अभ्यासाचा आद्य प्रवर्तक म्हणून महाराष्ट्राचा 'रेमण्ड विल्यम्स ' हे त्यांचे स्थान अढळ आहे. ▼▲युरोप (१९८६), बांगला देश (१९९१), अमेरिका (१९९६), चीन (२००१), हॉलंड (२००२), बँकॉक (२००३), द. कोरिया (२००४) आणि भारतभर व्याख्याने यामुळे उत्तरवास्तहतिक, सांस्कृतिक तुलनाकार लेखकही पाटलांची सर्वश्रेष्ठ प्रतिमा आंतरराष्ट्रीय स्तरावर तयार झाली. त्याचे प्रत्यंतर ऑक्सफर्ड व केंब्रिज विद्यापीठांच्या प्रकाशनामधील त्यांच्या प्रसिद्ध झालेल्या लेखांमधून येते. त्यांच्या पुस्तकांचा अभ्यास भारतीय विद्यापीठांमध्ये इंग्रजीसाठी आठ पुस्तकांमध्ये समाविष्ट करण्यात आला.
▲कथा-कादंबऱ्यां शिवाय पाटलांनी मराठीत दोन व इंग्रजीत एक अशी प्रवास लेखने प्रसिध् केली आहेत. त्यात पाटलाची लंडनवारी हिंदी व कन्नड मध्ये अनुवादित झाले. ते मार्जिनल माणसाचे पहिले भारतीय प्रवास लेखन म्हणून मान्यता पावले. कोल्हापूर जिल्हयावरचे इंग्रजी प्रवास लेखन हा भारतातील पहिलाच प्रयोग ठरला आहे. तौलनिक साहित्य व संस्कृती अभ्यासातील मराठीत एक डझन व इंग्रजीमधील अर्धा डझन ग्रंथ लिहुन त्यांनी नवा इतिहास घडवला आहे. मराठीत त्यांच्या 'महाराष्ट्राला माहीत नसलेले सम्राट शिवाजी" ने बेस्ट सेलरचा मान मिळवून अपूर्व विक्रम केला आहे. आंतरविद्याशाखीय तुलनात्मक सांस्कृतिक अभ्यासाचा आद्य प्रवर्तक म्हणून महाराष्ट्राचा रेमण्ड विल्यम्स हे त्यांचे स्थान अढळ आहे.
===पाटलांचा प्रतिकारक सौंदर्यवाद, तुलनावाद आणि सांस्कृतिक विज्ञानवाद===
सातत्याने परंपरानिष्ट आस्वादक समीक्षेचे वस्त्रहरण, मराठी नाटकावरील पाश्चात्यपाश्चात्त्य प्रभाव, (१८१८-१९४७), समग्र बा. सी.मर्ढेकर : तौलनिक सांस्कृतिक मीमांसा, समग्र शेक्सपिअर : तुलनात्मक सांस्कृतिक समीक्षा, ग्रंथानी रचलेला महापुरुष : यशवंतराव चव्हाण असे दोन डझनपेक्षा जास्त इंग्रजी - मराठी दोन डझनपेक्षा जास्त ग्रंथ त्यांनी लिहिले आहेत.
याचबरोबर संधीसाधू देशीवाद, अनितीवादअनीतिवाद, वाङ्मय व संस्कृतीमधील टोळीबाज यावर नव्या संकल्पना व सिध्दांतसिद्धान्त वापरुनवापरून निर्भयपणे प्रहार केले. [[रा.रं. बोराडे]] त्यांना सैन्य नसलेला सेनापती म्हणतात. त्यांचे तौलनिक शोधनिबंध अमेरिका, इंग्लंड व कॅनडामध्ये प्रसिध्दप्रसिद्ध झाल्यामुळे गोव्यातील लॅम्बर्ट मस्करेन्हासचीमस्करेन्हसची सारोईग'साॅरोइंग लाईज माय लँड' अमेरिकेतील तौलनिक सांस्कृतिक अभ्यासक्रमात नेमली गेली, त्यांचा इंग्रजी - मराठीत प्रसिध्दप्रसिद्ध झालेला प्रबंध आणि ब्रिटिश बॉम्बे आणि पोर्तुगीज गोव्यातील वाड्मय असे ग्रंथ संदर्भासाठी जगभर वापरले जात आहेत. त्याचबरोबर डॉ. पंजाबराव देशमुखांचा ऑक्सफर्ड विद्यापीठाने १९३३ साली छापलेला आणि ब्रिटनच्या वाङ्मयीन वारसा म्हणून आठ लाख ग्रंथात समावेश असलेला ‘द ओरिजिन अँड डेव्हलपमेंट ऑफ रिलिजन इन वेदिक लिटरेचर’लिटरेचर’चा मराठीत अनुवाद व संपादन करण्याचे श्रेय त्यांना दिले जाते.
डॉ. आनंद पाटील यांच्या प्रकशितप्रकाशित पुस्तकांची यादी : ▼
▲डॉ. आनंद पाटील यांच्या प्रकशित पुस्तकांची यादी:
=== कादंबरी ===
# इच्छामरण . औरंगाबाद : साकेत प्रकाशन (औरंगाबाद) (२००८) ▼
# कणसं आणि कडबा
# कागूद आणि सावली : दोन लघुकादंबऱ्या. मुंबई, मौज प्र.प्रकाशन (१९८६).
▲#इच्छामरण. औरंगाबाद : साकेत (२००८)
=== कथा संग्रह ===
# खंडणी. : पुणे : स्नेहबंध (पुणे) (२०११) ▼#फुगडया, औरंगाबाद : साकेत (१९९४) ▼# दावण. औरंगाबाद : साहित्यसेवा प्र.प्रकाशन (औरंगाबाद) (१९९८)
▲# फुगडया, औरंगाबादफुगडया : साकेत (१९९४)
#सुपर्ण वृक्षाखाली भर दुपारी औरंगाबाद रजत (२००६ दु. दूत २०११) ▼# फेरा. पुणे : पुष्प क्र. (२००६)
# शोध एका चळवळ्या मित्राचा : (२०१०) ▼▲#खंडणी. पुणे : स्नेहबंध (२०११)
▲# सुपर्ण वृक्षाखाली भर दुपारी औरंगाबाद: रजत (२००६ , दुसरी दु.आवृत्ती दूत- २०११)
▲#शोध एका चळवळ्या मित्राचा : (२०१०)
#=== प्रवास लेखन :===
#पाटलांची लंडनवारी. मुंबई : लोकवाङ्मय (१९९९) कन्नड,
# परदेशी सहा परिक्रमा . पुणे : सुविद्या प्र.प्रकाशन (पुणे )(२००३ ) (हिंदीतही अनुवाद) ▼
# पाटलाची लंडनवारी. लोकवाङ्मय-मुंबई (१९९९) (कन्नड भाषेतही अनुवाद)
=== हिंदीत अनुवाद ===
▲परदेशी सहा परिक्रमा. पुणे : सुविद्या प्र. (२००३)
=== तौलनिक साहित्य ===
# आनंद पर्वआनंदपर्व : तौलनिक साहित्य आणि सांस्कृतिक समीक्षा (२०१४)- आनंद ग्रंथसागर -कोल्हापूर▼#मराठी नाटकावरील इंग्रजी प्रभाव, मुंबई : लोकवाड्मय (१९९३) ▼# काही लोकल काही ग्लोबल, आनंद ग्रंथसागर -कोल्हापूर : आनंद ग्रंथसागर (२०१९) ▼#तौलनिक साहित्य : नवे सिद्धांत आणि उपयोजन : औरंगाबाद साके (१९९८) ▼# तुळव : तौलनिक निबंध. ग्रंथाली (२००२) मुंबई : ग्रंथाली -मुंबई (२००२) ▼#ब्रिटिश बॉम्बे आणि पोर्तुगीत गोव्यातील वाडमय, मुंबई : ग्रंथाली (१९९८) ▼▲# तौलनिक साहित्य : नवे सिद्धांत आणि उपयोजन : औरंगाबादसाकेत साकेप्रकाशन- औरंगाबाद (१९९८)
▲#तुळव : तौलनिक निबंध. ग्रंथाली (२००२) मुंबई : ग्रंथाली (२००२)
▲# ब्रिटिश बॉम्बे आणि पोर्तुगीत गोव्यातील वाडमय, मुंबई : ग्रंथाली -मुंबई(१९९८)
#साहित्य काही देशी काही विदेशी, पुणे : पद्मगंधा (२००४) ▼▲# मराठी नाटकावरीलनाटकांवरील इंग्रजी प्रभाव, मुंबई : लोकवाड्मय -मुंबई (१९९३)
▲#काही लोकल काही ग्लोबल, कोल्हापूर : आनंद ग्रंथसागर (२०१९)
▲# साहित्य काही देशी काही विदेशी , पुणे : पद्मगंधा (पुणे) (२००४)
=== चरित्रे ===
=== वाड्मयीन चरित्र ===
# ग्रंथानी रचलेला महापुरुष : यशवंतराव चव्हाण कोल्हापूर : आनंद ग्रंथसागर (कोल्हापूर) (२०१७)
# महाराष्ट्राला माहीत नसलेले सम्राट शिवाजी कोल्हापूर : आनंद ग्रंथसागर (कोल्हापूर) २०१८
# सह्याद्री
=== तुलनात्मक सांस्कृतिक समीक्षा ===
# तरवा : (२००५)
#तरवा, नागपूरटीकावस्त्रहरण : आकांक्षा (२००५नागपूर) (२००८)
* ब्रिटीश बाँबे आणि पोर्तुगीज गोव्यातील वाङमय
#टीकावस्त्रहरण, नागपूर : आकांक्षा (२००८)
# समग्र मकरबा.सी. मर्ढेकर : तौलनिक सांस्कृतिक समीक्षा (२०१८) सांस्कृतिक मीमांसापद्मगंधा (पुणे : पदमंधा) (२०१८) ▼#समीक्षा अपहरण, औरंगाबाद : रजत, (२०१०) ▼# समग्र शेक्सपिअर : तौलनिक सांस्कृतिक समीक्षा कोल्हापूर : आनंद ग्रंथ सागर (कोल्हापूर) (२०१७) ▼#साहित्य विमर्श मरणम् पुणे : डायमण्ड (२०११) ▼▲# समीक्षा अपहरण, औरंगाबाद : रजत, (२०१०)
▲#समग्र शेक्सपिअर : तौलनिक सांस्कृतिक समीक्षा कोल्हापूर : आनंद ग्रंथ सागर (२०१७)
▲# साहित्य विमर्श मरणम् पुणे : डायमण्डडायमंड (पुणे) (२०११)
▲#समग्र मकर : तौलनिक सांस्कृतिक समीक्षा (२०१८) सांस्कृतिक मीमांसा पुणे : पदमंधा (२०१८)
# सृजनात्मक लेखन पुणे : पद्मगंधा (२००५)▼
=== अनुवाद ===
# उरुस उरूस बसवराज नायकरांच्या द लाईट इनर हाऊस पुणे,: दत्त प्रकाशन (पुणे) (२००६) ▼# धर्माचा वैदिक वाङ्मयातील उदय आणि विकास डॉ.पंजाबराव देशमुख - प्रबंध (२००५) कोल्हापूर: आनंद ग्रंथसागर (कोल्हापूर)
▲#उरुस बसवराज नायकरांच्या द लाईट इनर हाऊस पुणे, दत्त (२००६)
सृजनात्मक लेखन : पद्मगंधा-पुणे (२००५)
▲सृजनात्मक लेखन पुणे : पद्मगंधा (२००५)
=== नाटक ===
संगीत ऑटोमॅटिक आसूड कोल्हापूर.: आनंद ग्रंथसागर-कोल्हापूर (२०१८)
=== इंग्रजी ग्रंथ ===
# इन सर्च ऑफ माय कोल्हापूर श्रुट्रूकलर्स आईज (२०११) ▼#वेस्टर्न इन्फ्लुअन्स ऑन मराठी ड्रामा (१९९३) ▼#द व्हर्लगिगउद्धव ऑफ टेस्टशेळके : एक्सेजमेकर्स इनऑफ कंम्परेटिव्हइंडियन लिटरेचर (१९९९२००२)
#परस्पेक्टि्ज अँण्डपरस्पेक्टिव्ह्ज ॲन्ड प्रोग्रेशन : एक्सेजॲक्सेस इन कंम्परिटिक्कंम्परिटिव्ह लिटरेचर (२००५)
# रिव्हिजनिंग कम्पॅरिटिव्ह लिटरेचर ॲन्ड कल्चर (२०११)
#उध्दव शेळके : मेकर्स ऑफ इण्डयन लिटरेचर (२००२)
# लिटररी इनटू कम्पैरेटिव्हकम्पॅरिटिव्ह लिटरेचर अँण्डॲन्ड कल्चरल क्रिटिसिझम (२०११)
▲# वेस्टर्न इन्फ्लुअन्स ऑन मराठी ड्रामा (१९९३)
#रिक्हिजनिंग कम्परिटिक्ह लिटरेचर अँण्ड कल्चर (२०११)
# द व्हर्लिगिग ऑफ टेस्ट : एक्सेज इन कम्पॅरिटिव्ह लिटरेचर (१९९९)
▲#इन सर्च ऑफ माय कोल्हापूर श्रुट्रूकलर्स आईज (२०११)
== आनंद पाटील यांची परखड मते व भूमिका ==
मराठी नाटकावरीलनाटकांवरील पाश्चात्यपाश्चात्त्व प्रभाव या विषयाच्या अर्धशतकाच्यापन्नास वर्षांच्या सखोल व्यासंगामुळे उत्तम "हेर" तुलनाकार आणि सांस्कृतिक मीमांसक म्हणून आनंद पाटील प्रसिध्दप्रसिद्ध आहेत. मराठी साहित्य व संस्कृतीमधील "फेकाफेकी" चव्हाटयावरचव्हाट्यावर मांडल्यामुळे त्यांना "दहशतवादी" देखील म्हटले जाते. ते महाराष्ट्राचे "भूषण" ठरलेले लेखक "उचले" दूषण ठरवतात. दिल्लीच्या साहित्य अकादमीच्या मंचावरुन भारताला जातवर्ण आधारित सांस्कृतिक व तुलनात्मक समीक्षेची त्यांनी गरज प्रतिपान केली. सुलभिकरण आणि पुराणीकरणाचा शाप संकल्पना आणि सिध्दांताना प्रतिपादक आहे. समग्र आधुनिक भारतीय साहित्य युरोमेरिका केंद्रीय आहे. पश्चिमी विषारीकरण व श्रेणीब्दश्रेणीबद्ध समाजात पाझरणारे श्रेष्ठत्वाचे विष यांचे सप्रमाण विवेचन करणारा हा पहिला निर्भय सांस्कृतिक तुलनाकार आहे. त्यांना आंतरराष्ट्रीय मान्यता आहे. ▼
रात्री सनातनी संघीसाधू देशीवादी, उन्नतीवादी, कळपवाले, हिंदुत्व वाद्याचे हस्तक, "जात डबल" वाले व दिवसा साम्यवादी , बहुजनवादी अशा संधीसाधू लेखकरावांचे "वस्त्रहरण" करणारा हा एकमेव मराठी लेखक, त्यांच्या प्रभावी वक्तृत्वामुळे "मनाचा कट" करणारे निष्रभ ठरतात". "बाप दाखव नाही तर श्राध्दश्राद्ध घाल" हा मार्शल रेसचा बाज ते सप्रमाण लिहिण्या -बोलण्यात जपतात. ▼▲मराठी नाटकावरील पाश्चात्य प्रभाव या विषयाच्या अर्धशतकाच्या सखोल व्यासंगामुळे उत्तम "हेर" तुलनाकार आणि सांस्कृतिक मीमांसक म्हणून आनंद पाटील प्रसिध्द आहेत. मराठी साहित्य व संस्कृतीमधील "फेकाफेकी" चव्हाटयावर मांडल्यामुळे "दहशतवादी" देखील म्हटले जाते. ते महाराष्ट्राचे "भूषण" ठरलेले लेखक "उचले" दूषण ठरवतात. दिल्लीच्या साहित्य अकादमीच्या मंचावरुन भारताला जातवर्ण आधारित सांस्कृतिक व तुलनात्मक समीक्षेची त्यांनी गरज प्रतिपान केली. सुलभिकरण आणि पुराणीकरणाचा शाप संकल्पना आणि सिध्दांताना प्रतिपादक आहे. समग्र आधुनिक भारतीय साहित्य युरोमेरिका केंद्रीय आहे. पश्चिमी विषारीकरण व श्रेणीब्द समाजात पाझरणारे श्रेष्ठत्वाचे विष यांचे सप्रमाण विवेचन करणारा हा पहिला निर्भय सांस्कृतिक तुलनाकार आहे. त्यांना आंतरराष्ट्रीय मान्यता आहे.
▲रात्री सनातनी संघीसाधू देशीवादी, उन्नतीवादी, कळपवाले, हिंदुत्व वाद्याचे हस्तक, "जात डबल" वाले दिवसा साम्यवादी बहुजनवादी अशा संधीसाधू लेखकरावांचे "वस्त्रहरण" करणारा हा एकमेव मराठी लेखक, त्यांच्या प्रभावी वक्तृत्वामुळे "मनाचा कट" करणारे निष्रभ ठरतात". "बाप दाखव नाही तर श्राध्द घाल" हा मार्शल रेसचा बाज ते सप्रमाण लिहिण्या बोलण्यात जपतात.
== पाटील यांच्या विषयी आणि त्यांच्या साहित्या विषयीचे ग्रंथ ==
# आनंद पर्व : तौलनिक साहित्य आणि सांस्कृतिक समीक्षा (२०१४)
#पाटलाची लंडनवारी - काही दृष्टिक्षेप (२००३) ▼# पाटलाचा कड : समग्र समीक्षा (२०११)
▲# पाटलाची लंडनवारी - काही दृष्टिक्षेप (२००३)
▲#आनंद पर्व : तौलनिक साहित्य आणि सांस्कृतिक समीक्षा (२०१४)
| 