"मधुमेह" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
Jonathansammy (चर्चा | योगदान) No edit summary |
No edit summary |
||
ओळ १:
{{Unreferenced|date=अप्रैल 2017}}
'''{{लेखनाव}}''' (इंग्रजी: डायबेटिस मेलिटस) या आजारात माणसाच्या शरीरातले [[स्वादुपिंड]] पुरेसे [[
== वर्णन ==
मधुमेह हा एक दीर्घकालीन उपाय करावे लागणारा आजार आहे. मधुमेहाने गंभीर स्वरूप घेतले म्हणजे [[मूत्रपिंड]] निकामी होणे, [[हृदयाघात|हृदयविकार]], [[पक्षाघात]], अंधत्व आणि सूक्ष्म रक्तवाहिन्या निकामी होणे त्यामुळे पायामध्ये रक्तपुरवठा न होणे, [[जखम|जखमेमध्ये]] [[संसर्ग]], जखमा लवकर
== पार्श्वभूमी ==
शरीरातील प्रत्येक पेशीस ऊर्जेची गरज आहे. शरीराचा ऊर्जेचा प्राथमिक स्रोत ग्लूकोज आहे. [[अन्न|अन्नामधील]] कर्बोदकांचे ( साखर आणि स्टार्च) अन्ननलिकेमध्ये पचनाअंती ग्लूकोजमध्ये रूपांतर होते. ग्लूकोज रक्तामधून शरीराच्या सर्व पेशीपर्यंत गरजेप्रमाणे उपलब्ध असते.
[[रक्त|रक्तामधील]] ग्लूकोजच्या आधिक्यामुळे ग्लूकोजची पातळी वाढते. याला [[हायपरग्लायसेमिया]] (हायपर - अधिक , ग्लासेमिया - ग्लूकोज असणे) रक्तातील अधिक पातळीच्या ग्लूकोजमुळे रक्तामधील पाण्याची पातळी वाढते. थोडक्यात अधिक ग्लूकोज रक्तामध्ये अधिक पाणी. रक्तामधील पाण्याचे प्रमाण वाढल्यास मूत्रोत्सर्ग अधिक प्रमाणात होतो. मधुमेहाचे निदान आणि उपचार होण्याआधी रुग्णास सारखी तहान लागणे, अधिक पाणी पिणे आणि सारखे मूत्रविसर्जनास जावे लागणे अशी लक्षणे दिसतात. ही शरीरातील अतिरिक्त ग्लूकोज बाहेर टाकण्याची शरीराची प्रतिक्रिया आहे. मूत्रपरीक्षणामध्ये अशा वेळी ग्लूकोज आढळून येते.
ज्यावेळी शरीर रक्तातील ग्लूकोज बाहेर टाकण्याचा
== मधुमेहाचे प्रकार ==
=== प्रकार १ ===
या मधुमेहास नवजात मधुमेह अशी संज्ञा आहे. पहिल्या प्रकारचा मधुमेह बालवयात किंवा प्रौढावस्थेमध्ये प्रकट होतो. या प्रकारात
=== प्रकार २ ===
आणखी एक प्रकारचा मधुमेह 'गरोदरपणातील मधुमेह' या नावाने ओळखला जातो. या आजारात मधुमेहाची लक्षणे दिवस गेल्यानंतर
▲दुसऱ्या प्रकारचा मधुमेह हा त्या मानाने सौम्य समजला जातो. आजाराची वाढ सावकाश होते. आहार आणि तोंडावाटे घेण्याच्या औषधांनी दुसऱ्या प्रकारच्या मधुमेहावर नियंत्रण ठेवता येते. या मधुमेहावर नियंत्रण ठेवले नाही किंवा दुर्लक्ष केले तर आजाराचे गंभीर परिणाम होतात. बरेच रुग्ण तोंडाने घेण्याची औषधे आणि आहारावर नियंत्रण ठेवून मधुमेहावर नियंत्रण ठेवतात. पण ही औषधे काम करेेनाशी झाल्यानंतर इन्सुलिनची इंजेक्शनेच घ्यावी लागतात.
▲आणखी एक प्रकारचा मधुमेह 'गरोदरपणातील मधुमेह' या नावाने ओळखला जातो. या आजारात मधुमेहाची लक्षणे दिवस गेल्यानंतर दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या तिमाहीत दिसायला लागतात. दोन टक्के गरोदर महिलांना या प्रकारच्या मधुमेहाचा त्रास होतो. २००४ मध्ये अमेरिकेतील ३५ टक्के महिलांना गरोदरपणातील मधुमेहाचा त्रास झाला होता. दहा वर्षामध्ये या प्रकारच्या मधुमेहाचे प्रमाण वाढले आहे. गरोदरपणात झालेल्या मधुमेहामुळे अपुऱ्या दिवसांचे बाळ जन्मणे किंवा बाळास जन्मत: ग्लूकोज न्यूनता किंवा [[कावीळ]] अशा आजारास सामोरे जावे लागते. यावर उपचार म्हणून आहार नियंत्रण आणि इन्सुलिनची इंजेक्शन द्यावी लागतात. ज्या स्त्रियांना गर्भारपणात मधुमेह झाला असेल त्याना पाच ते दहा वर्षात दुसऱ्या प्रकारच्या आजारास सामोरे जावे लागते.
स्वादुपिंडाचे आजार, अति मद्यपान, [[कुपोषण]] आणि शरीरावर ताण पडेल अशा कारणांमुळे मधुमेह झाल्याची उदाहरणे आहेत.
== कारणे आणि लक्षणे ==
मधुमेहाचे नेमके कारण (किंवा कारणे) अज्ञात आहे. आनुवंशिक आणि जीवनशैली अशा दोन्ही कारणाने मधुमेह होत असावा. यावर झालेल्या संशोधनातून मधुमेही व्यक्तीमध्ये [[जनुक|जनुकीय]] खुणा असाव्यात असे शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे. प्रथम प्रकारच्या मधुमेहामध्ये शरीराची प्रतिकार यंत्रणा विषाणू किंवा जीवाणूच्या प्रतिकारासाठी कार्यान्वित होऊन स्वतःच्या स्वादुपिंड पेशी नष्ट झाल्या असल्याची शक्यता अधिक.
• सरासरी वजनापेक्षा २०% किंवा अधिक वजन असणे (स्थूल)
• जवळच्या नातेवाईकांमधे मधुमेह असणे.
• आफ्रिकन अमेरिकन, स्थानिक अमेरिकन, हिस्पनिक, स्थानिक हवाई बेटावरील. भारतीय व्यक्तीमध्ये स्थूल आणि बैठे काम
• गरोदरपणात मधुमेह झालेल्या ज्या स्त्रियांना चार किलोहून अधिक वजनाचे बाळ झाले आहे अशा स्त्रिया.
• १४०/९० आणि यापेक्षा उच्च रक्तदाब
• एच डी एल कोलेस्टेरॉल ३५ मिग़्रॅ / १०० मिलिच्या जवळ, ट्रायग्लिसराइड पातळी २५० मिग्रॅ /१०० मिलि
• जीटीटी परीक्षेमध्ये रक्तात अतिरिक्त साखर दिसणे.
अनेक औषधामुळे शरीरातील
== लक्षणे ==
एरवी सामान्य
== आम्ल मूत्रता ==
बहुतांश वेळेस द्वितीय प्रकारचा मधुमेह जोपर्यंत रुग्ण
== निदान ==
मधुमेहाचे निदान करण्यासाठी लक्षणे, मूत्र परीक्षण आणि रक्त तपासण्या करून मधुमेह असल्याची खात्री करून घेतली जाते. मूत्रपरीक्षणामधून कीटोन चाचणी आणि मूत्रातील प्रथिने यावरून [[वृक्क]] नीट कार्य करीत आहेत की नाही याचे निदान होते. रुग्णास ठरवून दिलेला आहार, तोंडाने घ्यावयाची औषधे आणि
== मूत्र परीक्षण ==
ओळ ६८:
मधुमेह आहे की नाही यासाठी केली जाणारी ही परीक्षा शक्यतो ऐंशी ग्रॅम ग्लूकोज १००-१५० मिलि पाण्यात विरघळवून ते व्यक्तीस दिले जाते. ही चाचणी उपाशी पोटी करावयाची आहे. सामान्य व्यक्तीमध्ये ग्लूकोज पिण्यात आल्यानंतर रक्तातील साखर त्वरित वाढते. रक्तरसातील ग्लूकोज पातळी ११.१ मिलिमोलर/लि किंवा २००मिग्रॅ /१०० मिलि दोन तासानी असल्यास व्यक्तीस मधुमेह आहे असे निदान केले जाते. अचूक निदान होण्यासाठी दर अर्ध्या तासानी रक्तातील ग्लूकोजच्या पातळीवरून आलेख काढला जातो. ग्लूकोज द्रावण घेतल्यापासून तीन तासांच्या रक्तातील ग्लूकोज पातळीवरून रक्तातील ग्लूकोज पातळी कशी बदलते हे समजते. ही मधुमेहाचे निदान करण्याची विश्वासार्ह चाचणी आहे.
घरी रक्तातील ग्लूकोजची चाचणी करणारी उपकरणे उपलब्ध झाल्यापासून रुग्णाना स्वतःच्या रक्तातील ग्लूकोजची पाहणी करणे सोपे झाले आहे. रक्त बोटाच्या टोकामधून काढण्यात येते. रक्त तपासण्यासाठी एक लहान सुई असलेले उपकरण, रक्त तपासण्यासाठी कागदी पट्ट्या आणि हे मोजण्यासाठी बॅटरीवर चालणारे डिजिटल उपकरण यावर रक्तातील ग्लूकोजची पातळी दररोज किंवा आवश्यकतेनुसार मोजता येते. त्यातल्या त्यात नवीन मधुमेह रुग्ण आणि
== उपचार ==
सध्या मधुमेह पूर्णपणे बरा करेल असे एकही औषध उपलब्ध नाही. पण मधुमेह आटोक्यात ठेवला म्हणजे रुग्ण सामान्य आयुष्य जगू शकतो. मधुमेह उपचाराची दोन लक्ष्य आहेत. पहिले रक्तातील ग्लूकोजचे प्रमाण सामान्य पातळीवर ठेवणे आणि दुसरे मधुमेहामुळे उत्पन्न
आहारातील बदल योग्य तो आहार आणि पुरेसा व्यायाम ही मधुमेही रुग्णाच्या उपचारांची पहिली पायरी आहे. बहुतेक
प्रत्येक अन्न घटकामध्ये
==मधुमेह आहार काय असावा==
ओळ ९८:
डाळ - मूगडाळ, मसूर डाळ भाजून आमटी करा. डाळींचा वापर सालासकट करावा.
== इन्शुलिन ==
प्रथम प्रकारच्या मधुमेही रुग्णांना दररोज
शुद्ध मानवी
प्रमाणापेक्षा अधिक
== शस्त्रक्रिया ==
ओळ १०९:
== पर्यायी उपचार ==
मधुमेहावर वेळीच उपचार केले नाहीत तर गंभीर परिणाम होत असल्याने पर्यायी उपचार करायचे असतील तर ते वैद्यकीय देखरेखीखाली करावेत. मधुमेहासाठी अनेक पर्यायी उपचार सुचवलेले आहेत. मधुमेहाची लक्षणे आणि परिणाम त्याने कमी होतो असा पर्यायी उपचार पद्धत सांगते. सूचिचिकित्सा- अक्युपंक्चर मुळे मधुमेही रुग्णाना
* [[मेथी]]- मेथीच्या बिया आणि पूड - एका अभ्यासात रक्तातील
* [बिलबेरी]] - नावाचे (इंग्लंडमधे मिळणारे) फळ ग्लूकोज नियंत्रणामध्ये ठेवते. त्याचबरोबर रक्तवाहिन्यांचे आजार दूर करते.
* [[लसूण]] - ग्लूकोज आणि कोलेस्टेरॉलची पातळी कमी ठेवते.
* [[कांदा]] - ग्लूकोजची पातळी कमी ठेवत असावा. शरीरातील
* आफ्रिकन [[मिरची]] - मिरचीचा रंग टोकाकडे पिवळा आणि दांड्याकडे तांबडा. ही मिरची खाण्यात आल्याने ग्लूकोज पातळी कमी होते.
* [[गिंको बायलोबा]]- रेटिनामधील रक्तवाहिन्या सुरळीत ठेवते. डायबेटिक रेटिनोपॅथी पासून बचाव.
==आयुर्वेदिक औषध==
ताण प्रतिबंधक औषधे मधुमेहाच्या उपचारासाठी मदत करतात. त्यामुळे
'सीएसआयआर'च्या संशोधकांनी आयुर्वेदिक ग्रंथातील पाचशेहून अधिक प्राचीन वनौषधींवर संशोधन केले. त्यामध्ये
सहा प्रकारच्या आयुर्वेदिक औषधींच्या मदतीने तयार केलेले 'बीजीआर-३४' हे औषध सुरक्षित आणि परिणामकारक असल्याने मधुमेह नियंत्रित राहू शकतो, असा दावा संशोधकांनी केला आहे.
केंद्र सरकारच्या वैज्ञानिक आणि औद्योगिक संशोधन परिषदेसह नॅशनल बोटनिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट (एनबीआरआय), सेंट्रल इन्स्टिट्यूट ऑफ मेडिसीन अँड अरोमटिक प्लँट्स (सीआयएमएपी) यांच्या सहकार्याने संशोधन करून ही औषधनिर्मिती केली आहे. पाच वर्षांच्या अथक
ॲलोपॅथी औषधांपेक्षा 'बीजीआर-३४' या औषधांचे परिणाम थक्क करीत असल्याचे दिसून आले,' असा दावा 'सीआयएमएपी'चे वरिष्ठ शास्त्रज्ञ डॉ. डी. एन. मणी यांनी केला.▼
▲
== पूर्वानुमान ==
अनियंत्रित मधुमेहामुळे अंधत्व, वृक्कसंबंधी आजार आणि अवयव शत्रक्रियेने काढून टाकणे याची पाळी येते. हृदयविकाराची आणि पक्षाघाताची शक्यता दुप्पट होते. [[मोतीबिंदु]], ग्लौकोमा, आणि मधुमेह संबंधी रेटिनाचे विकार यांची शक्यता वाढते.
परिघीय चेता शोथ म्हणजे पेरिफेरल न्यूरोपॅथी-मधुमेहामध्ये हातापायाची चेताअग्रे संवेदहीन होतात. डायबेटिक फूट नावाच्या आजारात रुग्णास हाता पायांच्या बोटास किंवा पायास झालेले व्रण, गळू, जखमा यांचे ज्ञान होत नाही. हातापायांच्या रक्तवाहिन्या संकुचित झाल्याने रक्तपुरवठा नीट्सा होत नाही. अशामुळे जखमा
हृदयविकार आणि वृक्क विकार हे मधुमेही रुग्णाच्या गुंतागुंतीमुळे होणारे विकार आहेत. दीर्घकालीन आजारामध्ये अपोहन – डायलिसिस, वृक्करोपण किंवा वृक्क काम ना करणे उद्भवू शकते.
Line १४० ⟶ १३७:
== प्रतिबंध ==
मधुमेहाचा प्रतिबंध आणि मधुमेह होण्याची शक्यता असलेल्या व्यक्तीचा वेळ निघून जाण्याआधी शोध हे सध्या संशोधनाच्या टप्प्यात आहे. प्रथम प्रकारचा मधुमेह कोणास होईल याचा अंदाज करणे अशक्य आहे.
[[फुटाणे]] खाल्ल्यामुळे मधुमेहात दररोज घ्याव्या
==मधुमेहावरील मराठी पुस्तके==
* आहार : मधुमेह आणि स्थूलपणा (डॉ. अरविंद गोडवोले आणि डॉ. सौ. अनुराधा गोडबोले)
* गुडबाय डायबेटीस (डॉ. कैलास कमोद)
* चला जाणून घ्या मधुमेह (प्रशांत तळणीकर)
* मधुमेह - आजवर ६हून अधिक आवृत्त्या पहिली आवृत्ती - १९६४ - (डॉ. अरविंद गोडबोले)
* मधुमेह आणि सुखी समृद्ध जीवन (डॉ. प्रदीप तळवलकर)
* मधुमेह नियंत्रणासाठी व्यायाम (डॉ. जयश्री गोडसे)
* मधुमेह विरुद्ध आपण (डॉ. अश्विन सावंत)
* मधुमेही खुशीत : अत्याधुनिक मार्गदर्शनातून मधुमेह ठेवा मुठीत (डॉ. प्रदीप तळवलकर)
* सुरक्षा किडणीची (डॉ.ज्योत्स्ना झोपे आणि डॉ.संजय पंड्या)
▲[[फुटाणे]] खाल्ल्यामुळे मधुमेहात दररोज घ्याव्या लागणाऱ्या इन्सुलिनची मात्रा कमी होते असा दावा नुकताच करण्यात आला आहे.<ref>[http://tarunbharat.net/ftp/e-paper/2011-12-21/mpage2_20111221.htm तरुण भारत, नागपूर]</ref>
== संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}
|