"साम्राज्यवाद" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

▲[[इ.स. १६२५]] पासून फ्रेंचांनी भारतात व्यापार सुरू कोला. पण फ्रेंचांना केवळ [[चंद्रनगर]], [[पुदुच्चेरी]], [[कारिकल]], [[यानम]] व [[माहे]] या प्रदेशांवरच समाधान मानावे लागले.

▲[[इंग्रज]]ांनी [[इ.स. १६००]] मध्ये भारताबरोबर व्यापार करण्याकरिता [[ईस्ट इंडिया कंपनी]]ची स्थापना केली. इंग्रज भारतात आले तेव्हा [[उत्तर भारत]]ात [[मुघल]]ांची सत्ता होती. इंग्रजांनी [[इ.स. १६१५]] मध्ये मुघल बादशहा [[जहांगीर]] कडून [[सुरत]] येथे वखार स्थापन करण्याची परवानगी मिळवली. सुरवातीस ईस्ट इंडिया कंपनीने भारतात फक्त व्यापार करण्याचे धोरण अवलंबिले. [[औरंगजेब]] बादशहाच्या मृत्युनंतर मुघल सरदारांच्या आपापसातील मतभेदांमुळे मुघल सत्ता कमकुवत झाली. या काळात भारतात राजकीय अस्थिरता निर्माण झाल्याने इंग्रजांनी भारताच्या राजकारणात लक्ष द्यायला सुरूवात केली.

▲इंग्रजांनी [[झाशी]], [[नागपूर]], [[सातारा]], [[संबळपूर]], [[उदयपूर]] इत्यादी संस्थाने खालसा करून ती ब्रिटीश साम्राज्यास जोडली. तसेच अयोद्धेचे संस्थान अनागोंदी राज्यकारभाराच्या नावाखाली खालसा केले. तर काही संस्थानिकांचे तनखे देणे बंद केले व तेथे आपली सत्ता स्थापन केली. अशाप्रकारे [[इ.स. १७५७]] ते [[इ.स. १८५७]] या शंभर वर्षांच्या कालखंडात बहुतांश [[भारत]] आपल्या वर्चस्वाखाली आणून इंग्रजांनी भारतावर एकछत्री अंमल प्रस्थापित केला.

▲[[चीन]]सारखा महाकाय [[देश]] युरोपियांच्या वर्चस्वाखाली जाण्यास तेथील [[मांचू राजवट]] ([[इ.स. १६४४]] ते [[इ.स. १९११]]) मोठ्या प्रमाणात कारणीभूत ठरली. [[इ.स. १५१७]] मध्ये सर्वप्रथम [[पोर्तुगीज]] व्यापारी [[समुद्र]]मार्गे चीनच्या [[कॅन्टन]] बंदरात उतरले. त्यानंतर पोर्तुगीजांनी [[मकाव]] बेट ताब्यात घेतले. पोर्तुगीजानंतर [[फ्रान्स]], [[इंग्लंड]], [[नेदरलँड|हॅालंड]], [[बेल्जियम]], [[रशिया]] यांनीही चीन्यांकडून व्यापारी सवलती मिळवल्या. परंतू दोनशे वर्षे चीनने युरोपीयांना आपल्या अंतर्गत प्रदेशात ढवळाढवळ करू दिली नाही. चीनने जाहीर केलेल्या आठ कलमी नियमावलीनुसार युरोपीयांवर अनेक बंधने घालण्यात आली. चीनमध्ये प्रवेश करणाऱ्या युरोपीयांना चिनी सम्राटाला कुर्निसात (नमस्कार) करावा लागत असे. तरी देखील इंग्लंडने चीनशी जुळवून घेण्याचा प्रयत्न केला.

▲या सुमारास ब्रिटीश व्यापारी [[भारत]]ातून [[अफू]] आणून चीनमध्ये विकत होते. चिनी सरकारचा अफूच्या व्यापारास विरोध होता. तरी युरोपीय व्यापारी अफूचा चोरटा व्यापार करीतच राहिले. चिनी लोक [[चांदी]]च्या मोबदल्यात अफू विकत घेवू लागले. त्यामुळे चांदीचा ओघ इंग्लंडकडे जाउ लागला. अफूच्या व्यापारातून चीन व इंग्लंड यांच्यामध्ये [[इ.स. १८४०]] मध्ये युद्ध सुरू झाले. त्याला '''अफूचे पहिले युद्ध''' म्हणतात. या युद्धात चीनचा पराभव होउन मांचू राज्यसत्तेला इंग्रजांशी तह करावा लागला. [[इ.स. १८४२]] मध्ये चीन व इंग्रज यांच्यातील तहाला '''नानकिंगचा तह''' म्हणतात. त्या तहानुसार इंग्लंडला कॅन्टन बंदराशिवाय इतर चार बंदरे व्यापारासाठी खुली करण्यात आली. पुढे [[हॅांगकॅांग]] [[बेट]]ही इंग्रजांना मिळाले. त्याचाच फायदा घेऊन पुढील दहा वर्षात [[अमेरिका]], [[फ्रान्स]], [[बेल्जियम]], [[नेदरलँड|हॅालंड]], [[पोर्तुगाल]], [[रशिया]] इत्यादी [[देश]]ांनी चीनकडून व्यापारासाठी सवलती मिळवल्या.

▲[[इ.स. १८५६]] मध्ये इंग्लंड व फ्रान्स या राष्ट्रांनी चीनबरोबर युद्ध केले. त्याला अफूचे दुसरे युद्ध म्हणतात. चीनच्या मांचू सम्राटाचा पराभव होउन अफूचे दुसरे युद्ध '''पेकिंगच्या तहाने''' समाप्त झाले. या तहानुसार परकीय व्यापाऱ्यांना आणखी सहा बंदरे चीनने खुली केली. अफूच्या व्यापाराला परवानगी दिली. तसेच चीनमध्ये [[ख्रिस्ती]] धर्मप्रसारकांना धर्मप्रसार करण्याची परवानगी देउन त्यांच्या संरक्षणाचे आश्वासन दिले.

▲चीनचे प्रत्यक्ष राजकीय विभाजन टाळण्यासाठी आणि आर्थिक लाभ उठविण्यासाठी [[इ.स. १८९९]] साली अमेरिकेने मुक्त व्यापाराविषयक धोरणांची घोषणा केली. चीनच्या कोणत्याही भागात व्यापार करण्यासाठी सर्व देशांना समान हक्क असावेत, असे ते धोरण होते. सर्व साम्राज्यवादी राष्ट्रांनी अमेरिकेच्या या धोरणाला मान्यता दिली. परंतू [[रशिया]]ने याला मान्यता न दिल्याने चीनचे विभाजन झाले नाही. परंतू पुढील काळात साम्राज्यवादी राष्ट्रांनी चीनचे मोठ्या प्रमाणात शोषण केले.

▲मॅथ्यू पेरीच्या [[नौदल]]ाचा आकार व सामर्थ्य लक्षात घेऊन जपानी सम्राटाचा [[पंतप्रधान]] [[तोकुगावा शोगुन]] याने अमेरिकेशी ३१ [[मार्च]] १८५४ रोजी [[कनागावा]] येथे व्यापारी करार केला. या करारानुसार जपानने अमेरिकेच्या १) [[लाकूड]], [[कोळसा]] व [[पाणी]] घेण्यासाठी [[शिमोदा]] व [[हाकोदेत]] ही दोन बंदरे अमेरिकेला खुला करावीत. २) अमेरिकेचा दूत जपानमध्ये राहावा. ३)अपघातात सापडलेल्या अमेरिकन खलाशांना जपानकडून मदत मिळावी. ह्या मागण्या मान्य केल्या. या करारामुळे जपानचे अलिप्ततेचे धोरण संपुष्टात येऊन तोकुगावा शोगुनशाहीच्या ऱ्हसाला सुरूवात झाली.

▲अमेरिकेप्रमाणे [[इंग्लंड]], [[फ्रान्स]], [[रशिया]] आणि [[नेदरलँड|हॅालंड]] या देशांनीही जपानकडे व्यापारी सवलतींची मागणी केली. जपानने त्यांच्याशी करार करून त्यांना व्यापारी सवलती दिल्या. अनेक सवलतींच्या बळावर साम्रज्यवादी राष्ट्रे पुढे सरसावली. साम्राज्यवादी सत्तांनी आपल्या आधुनिक सामर्थ्यांच्या बळावर जपानकडून व्यापारी सवलती मिळवल्या. त्यामुळे जपानला आपला दुबळेपणा समजून आला. त्यानंतर जपानने साम्राज्यवादी सत्तांच्या बरोबर टिकण्यासाठी आपल्या धोरणात बदल केला. अशाप्रकारे शोगुनांच्या अनिर्बंध सत्तेला शह देणारी '''मेईजी क्रांती''' या काळात घडली.

▲ज्या विज्ञान कलांच्या साहाय्याने साम्राज्यवादी राष्ट्रांनी जपानला नमविले त्या राष्ट्रातील बदलांचा स्वीकार करून जपानने आर्थिक, राजकीय व सामाजिक क्षेत्रात अनेक क्रांतीकारक बदल केले. आपल्या देशाचे आधुनिकीकरण घडवून आणले. आधुनिकीकरणानंतर जपानने साम्राज्यवादी धोरणाचा स्वीकार केला. जपान सारख्या चिमुकल्या राष्ट्राने [[आशिया]]त साम्राज्यविस्ताराची धोरणे स्वीकारून [[चीन]] व [[रशिया]]सारख्या बलाढ्य राष्ट्रांचा पराभव केला. त्याने चीनच्या ताब्यातील बराचसा प्रदेश बळकावला. तसेच [[कोरिया]] व [[फोर्मोसा]]वर प्रभुत्व प्रस्थापित केले. साम्राज्यवादाचा बळी ठरलेले जपान नंतर स्वत:च [[आशिया खंड]]ातील एक बलशाली साम्राज्यवादी राष्ट्र म्हणून उदयास आला.

▲[[इंग्लंड]]ने आफ्रिकेच्या [[नायजर नदी]]च्या खोऱ्यात आपल्या वसाहती स्थापन केल्या. तसेच [[केप कॅालनी]], [[सुदान]], [[युगांडा]], [[ऱ्होडेशिया]], [[ब्रिटीश]] [[पूर्व]] [[आफ्रिका]], [[झांबिया]], [[नायजेरिया]] इत्यादी प्रदेशावरही आपले वर्चस्व प्रस्थापित केले. तसेच [[सुवेझ कालवा|सुवेझ कालाव्याच्या]] सुरक्षिततेच्या मुद्यावरून इंग्लंडने [[इजिप्त]]चा ताबा घेतला.

▲[[जर्मनी]]ने नेऋत्य आफ्रिका, [[कॅमेरुन]], [[पूर्व]] [[आफ्रिका]] या प्रदेशांवर आपल्या वसाहती स्थापन केल्या.

▲[[पोर्तुगीज]]ांनी [[पश्चिम]] किनाऱ्यावरील प्रदेश, [[अंगोला]] प्रांत, [[मोझांबिक]] येथे आपले वर्चस्व प्रस्थापित केले.