मराठी विकिपीडिया

"दिल्ली" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

इतिहास न्याहाळा
← मागील फरकपुढील फरक →
Content deleted Content added
दृश्यविकिमजकूर
No edit summary
खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन
ज (चर्चा | योगदान)
५७,२९९ edits
No edit summary
खूणपताका: असभ्यता ?
ओळ २७:
<!-- -->|3 = {{AutoLink|उत्तर दिल्ली जिल्हा|उत्तर दिल्ली }}
<!-- -->|4 = {{AutoLink|ईशान्य दिल्ली जिल्हा|ईशान्य दिल्ली }}
<!-- -->|5 = {{AutoLink|पुर्व दिल्ली जिल्हा|पुर्वपूर्व दिल्ली }}
<!-- -->|6 = {{AutoLink|दक्षिण दिल्ली जिल्हा|दक्षिण दिल्ली }}
<!-- -->|7 = {{AutoLink|नैर्ऋति दिल्ली जिल्हा|नैर्ऋतिनैर्ऋत्य दिल्ली}}
<!-- -->|8 = {{AutoLink|पश्चिम दिल्ली जिल्हा|पश्चिम दिल्ली }}
<!-- -->|9 = {{AutoLink|वायग्य दिल्ली जिल्हा|वायग्यवायव्य दिल्ली }}
<!-- -->}}
|नेता_पद_१ = {{AutoLink|दिल्लीचे मुख्यमंत्री|मुख्यमंत्री}}
ओळ ५५:
{{भाषांतर}}
{{विस्तार}}
'''दिल्ली'''({{Lang-hi|दिल्ली}}, {{Lang-pa|ਦਿੱਲੀ}}, {{Lang-ur|{{Nastaliq|دِلّی}}}}) or '''Dehli''' ({{Lang-hi|देहली}}, {{Lang-pa|ਦੇਹਲੀ}}, {{Lang-ur|{{Nastaliq|دهلی}}}}) हे उत्तर [[भारत|भारतातील]] एक महानगर आहे. तांत्रिकदृष्ट्या दिल्ली एक विशेष केंद्रशासित प्रदेश आहे,. या ज्याचाशराचा कारभार केंद्र सरकार, दिल्ली राज्य शासन आणि तीन महानगर पालिका पाहतात. जी [[नवी दिल्ली]], जी भारतीय प्रजासत्ताकाची राजधानी आहे, ती दिल्ली या महानगरातील एक शहरी भाग आहे. दिल्लीची लोकसंख्या सुमारे दीड कोटी (इ.स. २००५चा अंदाज) असून ते जगातील सातवे सगळ्यांत जास्त लोकसंख्या असलेले महानगर आहे.<ref name="habib1999jkf">{{Citation | title=The agrarian system of Mughal India, 1556-1707 | author=Irfan Habib | publisher=Oxford University Press, 1999 | isbn=9780195623291 | url=http://books.google.co.in/books?id=0ymFAAAAIAAJ | quote=''... The current Survey of India spellings are followed for place names except where they vary rather noticeably from the spellings in our sources: thus I read "Dehli" not "Delhi ...''}}</ref><ref name="jrasgbi1824fjs">{{Citation | title=Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland | author=Royal Asiatic Society | publisher=Cambridge University Press, 1834 | isbn=| url=http://books.google.co.in/books?id=mtosAAAAIAAJ | quote=''... also Dehli or Dilli, not Delhi ...''}}</ref><ref name="karamchandani1968ysf">{{Citation | title=India, the beautiful | author=L.T. Karamchandani| publisher=Sita Publication, 1968 | isbn=| url=http://books.google.co.in/books?id=_sHWfveQGksC | quote=''... According to available evidence the present Delhi, spelt in Hindustani as Dehli or Dilli, derived its name from King ...''}}</ref><ref name="ngjoi1994glk">{{Citation | title=The National geographical journal of India, Volume 40| author=| publisher=National Geographical Society of India, 1994 | isbn=| url=http://books.google.co.in/books?id=aqqAAAAAMAAJ | quote=''... The name which remained the most popular is Dilli with variation in its pronunciation as Dilli, Dehli, or Delhi ...''}}</ref> It is the [[List of metropolitan areas by population|eighth largest metropolis in the world by population]] with 16,753,235 inhabitants in the Territory at the 2011 Census. दिल्लीअसे असले दिल्लीची तिचा परिसर परिसरातीलधरून लोकसंख्या २.२ कोटी असून त्यात नवी दिल्ली, नोऐडानॉयडा, ग्रेटर नोऐडानॉयडा, गाझियाबाद, गुडगाव आणि फरिदाबाद यांचा समावेश होतो.<ref name="un">{{cite web|url=http://esa.un.org/unpd/wup/index.htm|title=World Urbanization Prospects: The 2009 Revision Population Database|accessdate=2 April 2019|publisher=UN}}</ref> The name Delhi is often also used to include urban areas near the NCT, as well as to refer to [[New Delhi]], the capital of India, which lies within the metropolis. Although technically a federally administered [[union territory]], the political administration of the NCT of Delhi today more closely resembles that of a [[States of India|state]] of India with its own [[legislature]], [[high court]] and an executive council of ministers headed by a [[Chief Minister]]. New Delhi, jointly administered by both the federal [[Government of India]] and the local [[Government of Delhi]], is also the capital of the NCT of Delhi.
 
Located on the banks of the [[River Yamuna]], Delhi has been known to be [[List of cities by time of continuous habitation|continuously inhabited]] since at least the 6th century BC,<ref name=asherhabit>{{cite book|last=Asher|first=Catherine B|editor=James D. Tracy|title= City Walls|origyear=2000 |url=http://books.google.com/?id=gSupaU3vVacC&pg=PA249&lpg=PA249&dq=delhi+continuously+inhabited |accessdate=1 November 2008|publisher=Cambridge University Press|location=|language=|isbn=0521652219 |pages=247–281|chapter=Chapter 9:Delhi walled: Changing Boundaries|year=2000}}</ref> though human habitation is believed to have existed since the second millennium BC. Delhi is also widely believed to have been the site of [[Indraprastha]], the legendary capital of the [[Pandavas]] during the times of the [[Mahabharata]]. Delhi re-emerged as a major political, cultural and commercial city along the [[trade route]]s between northwest India and the [[Gangetic plain]] after the rise of the [[Delhi sultanate]]s.<ref>{{cite book |last=Necipoglu |first=Gulru |title= Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World |origyear=2002 |url=http://books.google.com/?id=UJc2u33fCKQC&pg=PA16&dq=delhi+sultanate+political+center+city+delhi|accessdate=1 November 2008|publisher=BRILL|isbn=9004125930 |pages= 12–43|chapter=Epigraphs, Scripture, and Architecture in the Early Sultanate of Delhi|chapterurl= |year=2002}}</ref><ref>{{cite book |last=Aitken |first=Bill|title=Speaking Stones: World Cultural Heritage Sites in India |origyear=2002 |url=http://books.google.com/?id=lu5jGGQ8fJkC&pg=PA21&dq=delhi+continuously+inhabited|accessdate=1 November 2008|publisher=Eicher Goodearth Limited|isbn=8187780002|pages=264 pages|chapter=|chapterurl= |year=2001}}</ref> It is the site of many ancient and medieval monuments, archaeological sites and remains. In 1639, Mughal emperor [[Shahjahan]] built a new [[Shahjahanabad|walled city]] in Delhi which served as the capital of the Mughal Empire from 1649 to 1857.<ref>{{cite book |title=The Encyclopedia Americana: A Library of Universal Knowledge |url=http://books.google.com/?id=oa1PAAAAMAAJ&pg=PA621&dq=delhi+capital+1911#PPA621,M1|accessdate=1 November 2008|publisher=Encyclopedia Americana Corp|isbn=|page=621 |year=1918|volume=8}}</ref><ref>{{cite book |last=Sehgal|first=R.L.|title=Slum Upgradation: Emerging Issue & Policy Implication's |origyear=1998 |url=http://books.google.com/?id=ONFPAAAAMAAJ&q=shahjanabad+built&dq=shahjanabad+built|accessdate=1 November 2008|publisher=Bookwell Publications|isbn=8185040184|page=97|chapter=|chapterurl= |year=1998}}</ref>
ओळ ६१:
After the [[British East India Company]] had gained control of much of India during the 18th and 19th centuries, [[Kolkata|Calcutta]] became the capital both under [[Company rule in India|Company rule]] and under the [[British Raj]], until [[George V of the United Kingdom|George V]] announced in 1911 that it was to move back to Delhi. A new capital city, New Delhi, was built to the south of the old city during the 1920s.<ref>{{cite book |last=Vale|first=Lawrence J.|title=Architecture, power, and national identity |url=http://books.google.com/?id=3Fm3XlYuSzAC&pg=RA1-PA88&dq=delhi+capital+india+calcutta+george|accessdate=1 November 2008|publisher=Yale University Press |isbn=030004958|pages=88–100|chapter=|chapterurl=|year=1992}}</ref> When India gained [[History of the Republic of India|independence from British rule]] in 1947, New Delhi was declared its capital and seat of government. As such, New Delhi houses important offices of the federal government, including the [[Parliament of India]], as well as numerous national museums, monuments, and art galleries.
 
राजधानीचे शहर असल्याने देशातील विविध भागातून नागरिक स्थायिक झाले आहेत, त्यामुळे दिल्ली हे एक बहुसांस्कृतीकबहुसांस्कृतिक महानगर बनले आहे. झपाटयानेझपाट्याने झालेले शहरी करणशहरीकरण व वेगाने झालेलाझालेली विकासप्रगती त्यामुळे दिल्ली चेदिल्लीचा आर्थिक क्षेत्रात विकास झाला आहे. दिल्लीच्या नागरिकांचे सरासरी मिळकत ही राष्ट्रीय सरासरी पेक्षासरासरीपेक्षा बरीच जास्त आहे.<ref name="dayal">{{cite journal |last=Dayal |first=Ravi |year=2002 |month=July |title=A Kayastha’s View |journal=Seminar (web edition) |issue=515 |url=http://www.india-seminar.com/2002/515/515%20ravi%20dayal.htm |accessdate=29 January 2007}}</ref>
 
== भूगोल ==
दिल्ली व परिसराला मिळून अनौपचारिकपणे राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्र असे म्हणतात. त्यात दिल्लीव्यतिरिक्त शेजारच्या हरियाणातीलहरियाणा फरीदाबादराज्यातील फरिदाबाद व गुडगाव आणि उत्तर प्रदेशातील नॉयडा आणि गाजियाबादगाझियाबाद या शहरांचा समावेश होतो. राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्राची एकत्र लोकसंख्या सुमारे पावणे दोन कोटी इतकी आहे. नैरृत्येकडीलनैर्ऋत्येकडील अरावलीअरवली पर्वतरांगा आणि पूर्वेकडील यमुना नदी यांच्यामध्ये वसलेली दिल्ली इतिहास काळापासून महत्त्वाचे ठिकाण आहे.
 
== इतिहास ==
विशिष्ट भौगोलिक रचनेमुळे वायव्य हिंदुस्थानातून गंगेच्या खोऱ्यातखोर्‍यात जाणाऱ्याजाणार्‍या जुन्या व्यापारमार्गांवर दिल्लीने दबदबा राखला. दिल्लीहे शहर पुरातन भारतातील अनेक साम्राज्यांची राजधानी होतीहोते. दिल्लीत स्थलांतरित होणाऱ्यांचीहोणार्‍यांची संख्या वाढत गेल्याने तेती संस्कृती आणि बुद्धिजनांचे माहेरघर बनलेबनली.
 
परंतु वाढत्या लोकसंख्येमुळेच आज दिल्ली ही प्रदूषण, वाहतुकीची कोंडी, वीजटंचाई आणि पाणी टंचाई अशा अनेक समस्यांना तोंड देत आहे.
 
=== जिल्हे ===
दिल्ली राज्यात १फक्त एक जिल्हा आहे.
 
==दिल्ली राज्याचे मुख्यमंत्री==
* ब्रह्मप्रकाश चौधरी (काँग्रेस) : १७ म११र्च १९५२ ते १२ फेब्रुवारी १९५५; दोन वर्षे ३३२ दिवस
* गुरुमुख निहालसंग (काँग्रेस) : १२ फेब्रुवारी १९५५ ते १ नोव्हेंबर १९५६; एक वर्ष २६३ दिवस
* १ नोव्हेंबर १९५६ ते २ डिसेंबर १९५६ : विधानसभा बरखास्त; ३७ वर्षे १ दिवस
* मदनलाल खुराणा (भारतीय जनता पक्ष) : २ डिसेंबर १९९३ ते २६ फेब्रुवारी १९९६; दोन वर्षे ८६ दिवस
* साहिबसिंग वर्मा (भारतीय जनता पक्ष) : २६ फेब्रुवारी १९९६ ते १२ ऑक्टोबर १९९८; दोन वर्षे २२८ दिवस
* सुषमा स्वराज (भारतीय जनता पक्ष) : १२ ऑक्टोबर १९९८ ते ३ डिसेंबर १९९८; ५२ दिवस
* शीला दीक्षित (काँग्रेस) : ३ डिसेंबर १९९८ ते २८ डिसेंबर २०१३; १५ वर्षे २५ दिवस
* अरविंद केजरीवाल (आम आदमी पक्ष) : २८ डिसेंबर २०१३ ते १४ फेब्रुवारी २०१४; ४९ दिवस
* १४ फेब्रुवारी २०१४ ते १४ फेब्रुवारी २०१५ : एक वर्ष एक दिवस
* अरविंद केजरीवाल (आम आदमी पक्ष) : १४ फेब्रुवारी २०१५पासून....
 
{| border=0 cellpadding=1 cellspacing=1 width=98% style="border:1px solid black"
"https://mr.wikipedia.org/wiki/दिल्ली" पासून हुडकले