"लाजाळू" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
ओळ ६१:
'''''लाजाळू'''' (लाजणारे) [लॅटिन भाषेत=''pudica'' = shy=लाजरे], ही एक बहुवर्षीय [[वनौषधी|औषधी वनस्पती]] आहे. अनेक ठिकाणी आपोआप तणासारखी वाढते. केव्हाकेव्हा तिच्याबद्दलच्या कुतूहलामुळे ही वाढवण्यात येते. हिच्या पानांना हात लावल्यास पाने आतील बाजूस वळतात(चित्र बघा), व पुन्हा थोड्या वेळाने परत आधी होती तशी होतात. ही मुळात [[दक्षिण अमेरिका|दक्षिण अमेरिकेची]] व मध्य अमेरिकेची वनस्पती आहे, परंतु सध्या कुठेही उगवते.
==वर्णन==
या छोट्या झुडपाचे खोड सरळ असते, परंतु झुडूप जास्त जुने झाले की ते वाकते. खोड सडपातळ असून त्यावर बारीक पुटकुळ्यासमान सच्छिद्र रचना असते. लाजाळूचे रोपटे जेमतेम गुडघ्याइतके किंवा फार तर दीड मीटर उंच वाढते. याची पाने संयुक्तपर्णी प्रकारातील असतात. या संयुक्त पानाच्या मधल्या दांड्याच्या (पर्णाक्षाच्या) दोन्ही बाजूस असलेली दले पुन्हा तशीच विभागलेली असतात. अशा पानांना bipinnately compound पाने म्हणतात. अशा सुमारे १० ते २० पर्णिकांच्या जोड्या मिळून एक पान बनते. पानाचे देठ (petioles) काटेरी असतात. फुलोऱ्याचा
[[भाषांतरास मदत करा]]The leaves are [[Pinnate|bipinnately]] compound, with one or two pinnae pairs, and 10-26 leaflets per pinna. The petioles are also prickly. [[Peduncle (botany)|Pedunculate]] (stalked) pale pink or purple [[Head (botany)|flower heads]] arise from the leaf axils. The globose to ovoid heads are 8–10 mm in diameter (excluding the stamens). On close examination, it is seen that the floret petals are red in their upper part and the filaments are pink to lavender. The [[fruit]] consists of clusters of 2-8 pods from 1–2 cm long each, these prickly on the margins. The pods break into 2-5 segments and contain pale brown seeds some 2.5 mm long. The flowers are pollinated by the wind and insects.<ref name=Forest>{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://www.fs.fed.us/global/iitf/pdf/shrubs/Mimosa%20pudica.pdf |शीर्षक=''Mimosa pudica'' L. |अ‍ॅक्सेसदिनांक=2008-03-25|प्रकाशक=US Forest Service}}</ref>
Line ७१ ⟶ ७३:
==नामकरण==
''लाजाळू''चे [[Mimosa pudica।लॅटिन नांव''मायमोसा पुडिका'']] [[Carl Linnaeus।कार्ल लिन्नाअस]] या शास्त्रज्ञाने सर्वप्रथम सन १७५३ ला ''[[Species
===इतर नावे===
ही वनस्पती खालील नावांनीही ओळखली जाते.
Line ८६ ⟶ ८९:
*''' सभ्य झाड'''
*'''स्पर्श-करू-नका'''(Touch-me-not) <ref name=GRIN/>.
*'''छुई-मुई'''/'''लाजवंती (
==आढळ==
==शेतीवर परिणाम==
मका, नारळ, टमाटे, कापूस, कॉफी, केळ, सोयाबीन, पपई व ऊस इत्यादी पिकांसाठी लाजाळू ही वनस्पती त्रासदायक आहे.
<ref name=Forest/> [[हवाई]] बेटांमध्ये ही वनस्पती विषारी असल्याची नोंद आहे.<ref name=Forest/><ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.hear.org/pier/species/mimosa_pudica.htm |शीर्षक=''Mimosa pudica'' (PIER species info) |अ‍ॅक्सेसदिनांक=2008-03-25}}</ref>
ही वनस्पती हवेतून नत्रवायू शोषून स्वतःला व इतर झाडांना देते. [[Fabaceae]] वर्गाच्या वनस्पतींसाठी ही तशी साधारण गोष्ट आहे.
==लागवड==
लाजाळू ही वनस्पती अनेक घरांमध्ये आवडीने लावली जाते. जमीन आच्छादण्या/झाकण्यासाठी पण हिचा वापर करतात.
==उपयोग==
''लाजाळूचे'' रोपटे अनेकदा एक खास भेट म्हणून दिले जाते. शाळेत वनस्पतींच्या अभ्यासाठी हे रोप आवर्जून जोपासले जाते..<ref name="National Gardening Association">{{संकेतस्थळ स्रोत|शीर्षक=The TickleMe Plant|दुवा=http://www.kidsgardeningstore.com/14-1030.htm|प्रकाशक=The National Gardening Association|अ‍ॅक्सेसदिनांक=2008-03-22}}</ref>
==पुण्यातील लाजाळू==
इ.स. २०००सालापर्यंत, निसर्गसाखळीत महत्त्वाची भूमिका बजावणारी लाजाळू वनस्पती पुणे जिल्ह्याच्या पूर्व भागाची ओळख होती. इंदापूर, दौंड, बारामती या परिसरात ती मोठ्या प्रमाणात आढळायची, पण आता अनेक कारणांमुळे ती या भागांतून हद्दपार झाली आहे. वनस्पती शास्त्रज्ञांच्या दृष्टीने महत्त्वाची व सर्वसामान्यांसाठी कुतूहलाचा विषय असलेली ही वनस्पती आता मोठ्या प्रमाणावर कोकणातच पहायला मिळते.
पुणे जिल्ह्याच्या पूर्व भागात इ.स. १९९०च्या सुमारास ओढे, नाले व ओलसर ठिकाणी लाजाळूचे अस्तित्व मोठ्या प्रमाणात होते. मात्र, त्या नंतरच्या दशकांत अवर्षणाचे वाढलेले प्रमाण, गावोगावचे नष्ट झालेले ओढे-नाले, उरलेल्या ओढे-नाल्यातून वाळूमाफियांनी केलेला वाळूउपसा व या कारणाने ओढे नाल्यांतील पाणी साठवून ठेवण्याची कमी झालेली क्षमता आणि त्यामुळे जमिनीतील नष्ट झालेला ओलसरपणा, वाढलेले प्रदूषण आदी कारणाने या परिसरातून लाजाळू वनस्पती नष्ट झाली असल्याचे अभ्यासकांचे म्हणणे आहे. त्याचबरोबर उजनी धरणाच्या पाण्यात मोठ्या प्रमाणात प्रदूषण होऊन रासायनिक घटकांचे व क्षारांचे वाढलेले प्रमाण आढळत असल्याने, या पाण्याचा परिणाम होऊन या वनस्पतीला पुणे जिल्ह्यात अखेरची घटका मोजावी लागली आहे.
===औषधी उपयोग===
| |||