"कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
खूणपताका: विशेषणे टाळा |
No edit summary खूणपताका: व्यक्तिगत मत ? ओळीत संदर्भ हवा. |
||
ओळ ३१:
}}
{{पुनर्लेखन}}
'''कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर''' (जन्म: ३१ ऑक्टोबर १९२६, बेळगाव; {{माहितीचौकट साहित्यिक
'''कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर''' (जन्म: ३१ ऑक्टोबर १९२६, बेळगाव; मृत्यू: ३० जुलै २०१३, पुणे). संस्कृत, संस्कृतविद्या, आणि मराठी व्याकरणाचे व्यासंगी अभ्यासक, अध्यापक, आणि संशोधक. [[वेदांत]], [[योग तत्त्वज्ञान]], संस्कृत साहित्यशास्त्र, मराठी [[व्याकरण]] अशा अनेक विषयांवर [[मराठी]], [[इंग्रजी]], आणि [[संस्कृत]] ह्या भाषांत ग्रंथस्वरूपात आणि स्फुटलेखरूपात विपुल लेखन.▼
| नाव = ''{{लेखनाव}}''
| चित्र = [[चित्र:Ks-arjunwadkar-2009.jpg|इवलेसे]]
| चित्र_रुंदी =
| चित्र_शीर्षक = '''{{लेखनाव}}'''
| पूर्ण_नाव = कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर
| टोपण_नाव = कण्टकार्जुन, पंतोजी
| जन्म_दिनांक = ३१ ऑक्टोबर १९२६,
| जन्म_स्थान = बेळगाव
| मृत्यू_दिनांक = ३० जुलै २०१३,
| मृत्यू_स्थान = पुणे
| कार्यक्षेत्र = [[मराठी]], [[संस्कृत]], [[अर्धमागधी]], [[व्याकरण]], [[योग]], [[वेदान्त]], अध्ययन-अध्यापन, छायाचित्रण, अक्षरजुळणी
| राष्ट्रीयत्व = {{ध्वजचिन्ह|भारत}} [[भारत|भारतीय]]
| भाषा = [[मराठी भाषा|मराठी]], [[संस्कृत]], [[इंग्रजी]]
| कार्यकाळ = सुमारे १९५०-२०१०
| साहित्य_प्रकार =
| विषय = [[मराठी व्याकरण]], [[संस्कृत साहित्यशास्त्र]], [[वेदान्त आणि योग तत्त्वज्ञान]], [[छंद:शास्त्र]]
| चळवळ =
| प्रसिद्ध_साहित्यकृती = मम्मटभट्टविरचित काव्यप्रकाश (चिकित्सक आवृत्ती), मोरो केशव दामल्यांचे शास्त्रीय मराठी व्याकरण (चिकित्सक आवृत्ती), व्याकरणकार मोरो केशव दामले : व्यक्ती आणि कार्य, मराठी व्याकरण : वाद आणि प्रवाद, मराठी व्याकरणाचा इतिहास, कण्टकाञ्जलि:, सुबोध भारती, इत्यादि.
| प्रभाव =
| प्रभावित =
| पुरस्कार = राष्ट्रपती पुरस्कार (केंद्र शासन, २०१२), [[गं.ना.जोगळेकर]] स्मृती पुरस्कार ([[महाराष्ट्र साहित्य परिषद]], २०१०), [[जयश्री गुणे]] सन्मानपत्र ([[ज्ञान प्रबोधिनी]], २००५), कालिदास पुरस्कार (महाराष्ट्र शासन, २००४), साहित्यसम्राट [[न.चिं.केळकर]] पारितोषिक ([[केसरी मराठा संस्था]], १९९२).
| वडील_नाव = आण्णाबुवा अर्थात श्रीनिवास कृष्ण अर्जुनवाडकर
| आई_नाव = जानकी श्रीनिवास अर्जुनवाडकर
| पती_नाव =
| पत्नी_नाव = [[लीला अर्जुनवाडकर]]
| अपत्ये =
| स्वाक्षरी_चित्र =
| संकेतस्थळ_दुवा =
| तळटिपा =
}}
{{पुनर्लेखन}}
▲'''कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर''' (जन्म: ३१ ऑक्टोबर १९२६, बेळगाव; मृत्यू: ३० जुलै २०१३, पुणे). संस्कृत, संस्कृतविद्या, आणि मराठी व्याकरणाचे व्यासंगी अभ्यासक, अध्यापक, आणि संशोधक. [[
==जीवन==
वडील श्रीनिवास कृष्ण
[[लीला अर्जुनवाडकर|लीला देव]] यांच्याशी अर्जुनवाडकरांचा १९५४मध्ये विवाह झाला.
संस्कृताच्या सद्यस्थितीचा अभ्यास करण्यासाठी स्वातंत्र्यानंतर केंद्र सरकारने स्थापलेल्या संस्कृत कमिशनमधे प्राच्यविद्यातज्ज्ञ [[रामचंद्र नारायण दांडेकर]] यांचे सचिव म्हणून अर्जुनवाडकरांनी काम केले. त्या काळात, ठिकठिकाणच्या संस्कृतज्ञांशी संस्कृतातून संवाद साधण्याचे काम आणि या निमित्ताने त्यांचा भारतभर प्रवास (१९५६-५७) झाला.
==अध्यापन==
अर्जुनवाडकरांनी, पुण्याचे नूतन मराठी विद्यालय (१९५०-५२), [[नौरोसजी वाडिया महाविद्यालय]] (१९५५-६०), [[स.प. महाविद्यालय]] (१९६१-७९), कॅनडातील ब्रिटिश कोलंबिया विद्यापीठ (१९७३-७४), आणि मुंबई विद्यापीठ (१९७९-८६) या ठिकाणी संस्कृत, अर्धमागधी, आणि मराठीचे अध्यापन केले. निवृत्तीनंतरही त्यांनी टिळक महाराष्ट्र विद्यापीठात काही काळ अध्यापन केले.
==संस्था==
अर्जुनवाडकरांनी [[ज्ञान प्रबोधिनी|ज्ञान प्रबोधिनीच्या]] संस्कृत-संस्कृति-संशोधिका अर्थात संत्रिका या विभागाची स्थापना करून संस्थेला वेळोवेळी दिशादर्शन (१९७५-९०) केले. ज्ञानमुद्रा हा संगणक अक्षरजुळणी उद्योग सुमारे १४ वर्षं तरुण सहकाऱ्यांच्या मदतीने चालवला. योग्य वळणाच्या देवनागरी अक्षरमुद्रा (fonts) सहजी उपलब्ध नसण्याच्या संगणक अक्षरजुळणीच्या सुरुवातीच्या काळात त्याही तयार केल्या. तसेच रोमन लिपीत संस्कृत मजकूर लिहिताना वापरण्यात येणारी विशेष चिन्हे (diacritical marks) असलेल्या रोमन अक्षरमुद्राही तयार केल्या. ज्ञानमुद्रेत अक्षरजुळणी झालेला विशेष उल्लेखनीय ग्रंथ म्हणजे मंगरूळकर-केळकरांनी संपादित केलेली आणि मुंबई विद्यापीठाने प्रकाशित केलेली ज्ञानदेवी (तपशील खाली दिले आहेत).
त्यांच्या पत्नी [[लीला अर्जुनवाडकर]] यांनी पुण्याच्या [[स.प. महाविद्यालय|स. प. महाविद्यालयात]] संस्कृत आणि पाली भाषांचे आणि वाङ्मयाचे अध्यापन केले; त्या अभिजात संस्कृत वाङ्मयाच्या (विशेषत: महाकवी कालिदासाच्या) अभ्यासक म्हणून प्रसिद्ध आहेत. कृष्ण श्रीनिवासांच्या प्रेरणेतून आणि [[ज्ञान प्रबोधिनी|ज्ञान प्रबोधिनीच्या]] संत्रिकेच्या माध्यमातून १९७६च्या सुमारास पुण्यात सुरू झालेले अभिजात संस्कृत आणि इंग्रजी वाङ्मयाचे वर्ग पुढे सुमारे ३० वर्षे, संस्कृतज्ञ [[लीला अर्जुनवाडकर]], [[अरविंद मंगरूळकर]], इंग्रजीचे विद्वान अभ्यासक [[प्रा. ढवळे]] आणि [[प्रा. मंगळवेढेकर]] यांच्या सहभागातून चालले.
==कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर यांचे प्रकाशित साहित्य==
* '''सुबोध भारती''', कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर, अरविंद गंगाधर मंगरूळकर, आणि केशव जिवाजी दीक्षित (देशमुख आणि कंपनी, पुणे, १९५३-१९७० या दरम्यान अनेक आवृत्त्या आणि पुनर्मुद्रणे). पाठ्यपुस्तकनिर्मिती महाराष्ट्र
* '''अर्धमागधी
* '''अर्धमागधी : घटना आणि रचना''', अरविंद गंगाधर मंगरूळकर आणि कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (देशमुख आणि कंपनी, पुणे, १९५८).{{दुजोरा हवा}}
Line ४७ ⟶ ९१:
* '''मराठी : घटना, रचना, परंपरा''', अरविंद गंगाधर मंगरूळकर आणि कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (देशमुख आणि कंपनी, पुणे, १९५८).{{दुजोरा हवा}}
* '''प्रीत-गौरी-गिरीशम्''', कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (रचना १९६०च्या सुमारास; स्वप्रकाशित, १९९३).
*'''मम्मटभट्टविरचित काव्यप्रकाश''', अरविंद गंगाधर मंगरूळकर आणि कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (संपादक) (देशमुख आणि कंपनी, पुणे, १९६२). "व्यापक उपन्यास, पहिला-दुसरा-तिसरा-दहावा या उल्लासांचा मूलपाठ, मराठी भाषांतर आणि विस्तृत, चिकित्सक विवेचन, अध्ययनोपयोगी विविध सूची, - या सामग्रीने परिपूर्ण" (ग्रंथाच्या शीर्षकपृष्ठावरून उद्धृत).
Line ५३ ⟶ ९७:
* '''छंदःशास्त्राची चाळीस वर्षे''', कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (नवभारत मासिक, सप्टेंबर १९६२). [http://www.vechak.org/] इथे उपलब्ध.
*'''कण्टकाञ्जलि:''', कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (कण्टकार्जुन या टोपण
* '''शास्त्रीय [[मराठी व्याकरण]]''', मोरो केशव दामले (मूळ लेखक). मूळ लेखकाच्या हयातीत, १९११ साली प्रकाशित झालेल्या या ग्रंथाच्या पहिल्या आवृत्तीची चिकित्सक आवृत्ती कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकरांनी संपादित केली. ती पुण्याच्या देशमुख आणि कंपनीने इ.स. १९७०मध्ये प्रसिद्ध केली.
*
*'''वेंकटमाधवकृत महाराष्ट्रप्रयोगचंद्रिका''', संपादक -कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर.
* '''ग-म-भ-न''', कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (पंतोजी या टोपण
* '''[[मराठी व्याकरण]] : वाद आणि प्रवाद''', कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (सुलेखा प्रकाशन, पुणे, १९८७). [[मराठी व्याकरण|मराठी व्याकरणातील]] वादग्रस्त प्रकरणांचा ऊहापोह करणारा, आणि [[मराठी व्याकरण|मराठी व्याकरणाची]] स्वतंत्र - म्हणजे इंग्रजी आणि संस्कृत व्याकरणांच्या जोखडांतून मुक्त अशी - मांडणी सुचवणारा ग्रंथ.
Line ६७ ⟶ ११३:
* '''मम्मटभट्टकृत काव्यप्रकाश उल्लास १-२-३''', कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (संपादन, उपन्यास) (ज्ञानमुद्रा, पुणे, १९९२). प्रस्तावना, मूळ संहिता, मराठी भाषांतर, आणि विवेचन पाठ्यपुस्तकरूपात.
* मुंबई विद्यापीठ मराठी विभाग यांनी '''ज्ञानदेवी''' या तीन खंडात प्रकाशित (१९९४) केलेल्या अरविंद गंगाधर मंगरूळकर आणि विनायक मोरेश्वर केळकर यांनी संपादित केलेल्या राजवाडे प्रतीच्या [[ज्ञानेश्वरी]]च्या चिकित्सक आवृत्तीमधल्या व्याकरणविषयक नव्या टीपा कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकरांच्या आहेत.
* '''गीतार्थदर्शन''', कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (आनंदाश्रम (प्रकाशन) संस्था, पुणे, १९९४). मूळ गीता, अनुवाद, टीपा, आणि विवरण :
* '''गीतार्थदर्शन''', कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (आनंदाश्रम (प्रकाशन) संस्था, पुणे, १९९४). मूळ गीता आणि अनुवाद.
* '''नैषधीयचरित (पहिला सर्ग)'''. मूळ संहिता : श्रीहर्ष; मराठी अनुवाद: रा. ब. आठवले; संपादन, टीपा, आणि प्रस्तावना: कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (१९९४).
* '''व्याकरणकार मोरो केशव दामले : व्यक्ती आणि कार्य''', कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (राज्य मराठी विकास संस्था, मुंबई, १९९७ आणि २००५).
* '''Yoga Explained: A New Step-by-step Approach to Understanding and Practising Yoga''', मीरा मेहता आणि कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (Kyle Kathie, UK, 2004). या पुस्तकाच्या प्रत्येक प्रकरणातला योग
* '''ध्वन्यालोक : एक विहंगमालोक''', कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर (प्रकाशक : टिळक महाराष्ट्र विद्यापीठ, पुणे, २००६). आनंदवर्धनाच्या साहित्यशास्त्रावरच्या प्रसिद्ध ग्रंथाची विद्यार्थ्यांसाठी संक्षिप्त ओळख.
* '''पातञ्जल-योगसूत्राणि''', (प्रकाशक : भांडारकर प्राच्यविद्या संस्था, पुणे, २००६). पतंजलीची योगसूत्रे,
* विविध नियतकालिकांमधून वेळोवेळी प्रसिद्ध झालेले सुमारे ३०० लेख.
Line ८७ ⟶ १३३:
==संस्कृतेन अभिनन्दत, अभिवादयत==
संस्कृत भाषा आधुनिक जीवनाच्या जवळ नेण्याचा एक प्रयत्न म्हणून आधुनिक पद्धतीची इंग्रजी
{| class="wikitable"
|