"र" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
No edit summary खूणपताका: तासाभरात संदर्भाशिवाय १ पेक्षा अधिक संपादने ? संदर्भ हवा |
|||
ओळ १:
==’र’चे वैशिष्ट्य==
मराठी लिपीतले ’र’हे अक्षर, इंग्रजीतल्या ’i'प्रमाणे अत्यंत सडपातळ आहे. त्यामुळे या अक्षराची जोडाक्षरे निराळ्याच पद्धतीने बनतात. इतकेच काय पण, ’र’ला उकार लावताना अन्य व्यंजनांप्रमाणे ु, ू जोडून चालत नाही. ’र’ सडपातळ असल्याने त्याच्यावरची शिरोरेषा फार आखूड असते. र’ला उकार लावला तर ते अक्षर वरून अरुंद आणि खालून रुंद होते. अशावेळी त्याचा दुसऱ्या अक्षराला स्पर्श होऊ नये म्हणून शिरोरेषा लांबवावी लागते, आणि मग अक्षराचा ’तोल’ (balance) जातो. त्यामुळे ऱ्हस्व आणि दीर्घ उकारयुक्त ’र’अनुक्रमे ’रु’आणि रू’ असे लिहिण्याची पद्धत पडली आहे. ’र’ला हूकसारखा रफार लावलेला र्र, हा पुनर्रचना या शब्दात आहे. ’रृ’ हे अक्षरसुद्धा उच्चारक्षम आहे.
==उच्चारण==
उच्चारण मूर्धन्य. मूर्धा म्हणजे खरेतर मोठा मेंदू. (स्युर्मूर्धन्या ऋटुरषा । इति पाणिनी.) (ऋटुरषाणाम्‌ मूर्धा । इति अन्य संस्कृत व्याकरणकार). अर्थ असा की, ऋ. ॠ. ट, ठ, ड. ढ, ण, र, ष (आणि ळ) ही मुळाक्षरे मूर्धन्य आहेत. म्हणजे इंग्रजीत Retroflex, हिंदीत पूर्व तालव्य. मूर्धन्य वर्णांचे उच्चार करताना जिभेचा टाळूच्या कठीण भागाला, किंवा जवळच असलेल्या तालुशिखराला स्पर्श होतो. (इंग्रजीत ’ट’ हा दंतमूलीय आहे, मराठी ’ट’च्या उच्चारापेक्षा इंग्रजी T'चा उच्चार वेगळा आहे.
==लेखन==
मराठी ’र’ला बाहेरून गाठ असते, हिंदी’र’ आतल्या गाठीचा असतो.{{चित्र हवे}}
Line ९ ⟶ १२:
===सावरकरी ’र’===
हा एका चंद्रकोरीला उभी रेघ(स्वरदंड) जोडून लिहितात. टंकलेखन यंत्राच्या कळफलकावर मराठी लिपी बसवायची असेल तर उपलब्ध कळींचा वापर बचतपूर्वक व्हायला हवा, त्यासाठी [[विनायक दामोदर सावरकर|स्वातंत्रवीर सावरकरांनी]] नेहमीच्या ’र’ऐवजी हा खास ’र’सुचवला होता.
==जोडाक्षरे==
मराठी भाषेत र लागून बनलेल्या जोडाक्षरांना रफार असेही म्हणतात. र् या व्यंजनाची जोडाक्षरे लिहिण्याच्या चार पद्धती आहेत. ज्यात दुसऱ्या व्यंजनाचा (
ज्यात (
▲ज्यात (अखुड/अर्धा) र् चे उच्चारण आधी होते आणि दुसरे व्यंजन नंतर येते त्या जोडाक्षरांचे लेखन '''प्र''' अथवा '''ऱ्ह'''/'''ऱ्य''' या प्रकारे केले जाते
उभी रेघ(स्वरदंड)
===’र’फार प्रकार २===
अक्षरांना तिरप्या रेघेचा ’र’ जोडताना जेव्हा अक्षराच्या एखाद्या अंगाचा अडथळा होतो, त्यावेळी ते जोडाक्षर एका स्वतंत्र पद्धतीने लिहिले जाते. उदा० त्‌+र=त्र. श्‌+ र=श्र. क्‌+र=त्र्क(हे जोडाक्षर ’त्र’ला ’क’ची उजवी वाटी जोडून लिहावयाचे असते.)
स्वराक्षरांना आणि ङ, ञ, ण, य, र, ल, ष, ळ, क्ष, आणि ज्ञ या अक्षरांना तिरप्या रेघेचा किंवा काकपादासारखा ’र’ जोडून बनलेल्या अक्षरांचे शब्द मराठी भाषेत नाहीत.
▲===रफार प्रकार १===
▲उभी रेघ असलेल्या व्यंजनास र् जोडण्याच्या वेळी त्या उभ्या रेघेच्या डाव्या बाजूस एक बारीक तिरपी रेघ देतात. उदा.: '''भ्र'''म, '''ग्र'''हण, व'''ज्र''', आ'''म्र''', '''प्र'''कार, ती'''व्र''', सह'''स्र''' वगैरे.
==='र'फार प्रकार
उभी रेघ नसलेल्या (ट,ठ,ड,ढ,छ) व्यंजनास र् जोडण्याच्या वेळी त्या अक्षराच्या खाली
ट् +
==='र'फार प्रकार
र् या व्यंजनाला दुसरे अक्षर जोडताना मागल्या अक्षरावर आघात येत नसेल तर (सामान्यतः ह किंवा य जोडावयाचा असल्यास) र् ऐवजी ('
==='र'फार प्रकार
र् या व्यंजनाला दुसरे अक्षर जोडताना मागल्या अक्षरावर आघात येत असेल तर त्या दुसऱ्या अक्षराच्या डोक्यावर एक रेफ (हूक) काढतात.
हा रफार
| |||